Ο θάνατος, ο οποίος μπορεί να είναι αιφνιδιαστικός πολλές φορές, κάνει τους ανθρώπους να φθάνουν σε σημείο τέτοιο ώστε ενώ ξεσπούν, να αναδεικνύουν διαμέσου των διάφορων τελετουργικών μία φιλοσοφική πτυχή του συγκεκριμένου γεγονότος. Και μόνο η θεοποίηση του θανάτου στον αρχαίο κόσμο με την προσωποποίηση του στο πρόσωπο
του Άδη, αναδεικνύει τη σημαντικότητα και συνάμα τη φροντίδα την οποία έδιναν τότε στο θανόντα. Εξάλλου η λέξη «κηδεύω» σημαίνει «φροντίζω». Τη σημαντικότητα την οποία αναφέραμε παραπάνω την μαρτυρούν επίσης και όλα τα αρχαία ευρήματα [1], τα οποία σχετίζονται με το θάνατο και είναι φιλοτεχνημένα με μεγάλη προσοχή.
Κατά την πρωτοχριστιανική και Βυζαντινή περίοδο, η Εκκλησία των πρώτων αιώνων δημιούργησε συγκεκριμένες ακολουθίες («Νεκρώσιμη Ακολουθία» και μνημόσυνα), ώστε με αυτόν τον τρόπο να προωθήσει την Χριστιανική διδασκαλία[2] και να την τοποθετήσει στο επίκεντρο των πάλαι ποτέ ειδωλολατρικών[3] τελετών . Δημιουργείται έτσι μια άλλη οπτική γωνία για τη θεώρηση του θανάτου.
Ωστόσο ένας ισχυρός πολιτισμός, όπως εκείνος της Αρχαίας Ελληνικής και Ελληνιστικής εποχής, δεν μπόρεσε να παραμεριστεί εύκολα. Έτσι λοιπόν πολλοί άνθρωποι τότε άρχισαν να συγχέουν τη Χριστιανική άποψη περί θανάτου και με διάφορα παλιά παγανιστικά τελετουργικά. Αυτό το «κράμα» συντέλεσε στη δημιουργία προλήψεων και δεισιδαιμονιών, οι οποίες «εξαγνίζονταν» με την αναβίωσή τους.
Μέχρι σήμερα συνεχίζουν να εμφανίζονται τέτοια κατάλοιπα[4]. Ωστόσο δεν μπορεί κανείς μας να υποτιμήσει τη σημαντικότητά τους. Ο τόπος μας αναβιώνοντας διάφορα έθιμα, έμεινε ενωμένος με τον «ομφάλιο λώρο» της παράδοσης, ο οποίος σε δύσκολους καιρούς συνεχίζει να «τρέφει» την εθνική μας ταυτότητα και να την ενδυναμώνει σε εποχές εθνικής αλλοίωσης ή ακόμη και αφομοίωσης.
ΣΤΗΝ ΟΙΚΙΑ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ
Στη Δερβητσάνη, κυρίως όταν ο θάνατος δεν είναι ξαφνικός, δηλαδή αναμένεται, γύρω στο μελλοθάνατο συγκεντρώνονται όλοι οι συγγενείς και περιμένουν τη μοιραία στιγμή του αποχωρισμού. Ταυτόχρονα, κρυφά απ’ αυτόν ετοιμάζουν το σπίτι για την κηδεία. Αφαιρούνται όλα τα αντικείμενα τα οποία προκαλούν ευθυμία και αποσπούν την προσοχή των ανθρώπων, όπως ραδιόφωνα, τηλεοράσεις κ.α. Ενώ συνηθίζεται να αφαιρούνται και οι καθρέφτες. Διαμορφώνεται λοιπόν το σπίτι για όλο το τελετουργικό , το οποίο θα ακολουθήσει. Πάντα με μεγάλη προσοχή και σεβασμό για τη στιγμή της κηδείας. Επίσης καθαρίζεται ο χώρος όπου θα τοποθετηθεί η σωρός του θανόντα . Οι γυναίκες τις περισσότερες φορές κάθονται σε διαφορετικό χώρο απ’ εκείνον όπου θα κάτσουν οι άνδρες. Κατά τη διάρκεια των προετοιμασιών γίνονται και οι ετοιμασίες για τον γεύμα, το οποίο ακολουθεί μετά τη Νεκρώσιμη Ακολουθία.
Η αναγγελία του θανάτου στο χωριό γίνεται με το χτύπημα της καμπάνας, στην εκκλησιά . Οι υπεύθυνοι εκεί χτυπάνε παρατεταμένα την καμπάνα και με μεγάλη διάρκεια όταν πεθαίνει κάποιος άνθρωπος νεαρής ηλικίας, ενώ παρατεταμένα και πιο σύντομα όταν πρόκειται για κάποιον ηλικιωμένο. Πριν την έλευση των συγγενών και των συγχωριανών στο σπίτι, οι οικείοι ετοιμάζουν τον νεκρό. Τον πλένουν και τον ντύνουν με τα πιο καλά ρούχα (ή φορέματα όπως λέμε στον τόπο μας), βάση την ηλικία. Ακόμη και στις μέρες μας, όταν αποβιώσει μια νεαρή γυναίκα η οποία ήταν ανύπανδρη, την ντύνουν με νυφικά. Ενώ τους ανύπανδρος νέους με γαμπριάτικο κοστούμι, βάζοντας διάφορα χρυσά κοσμήματα και στους δύο. Συνηθίζεται και η τοποθέτηση πλάι στον νεκρό διαφόρων προσωπικών αντικειμένων, με τα οποία τον συνδέονταν συναισθηματικά[5].Τα ρούχα τα οποία φορούσε ο νεκρός λίγο πριν πεθάνει τα έβγαζαν έξω για να «φύγει το κακό» απ’ τον κύκλο του σπιτιού όπως έλεγαν. Στο προσκεφάλι του νεκρού τοποθετούσαν αλλά και σήμερα τοποθετούν κλαδιά από δάφνη.
Λίγο πριν πάει ο ιερέας στο σπίτι για να συνοδεύσει την πομπή της κηδείας στον κεντρικό ναό του χωριού, όλες οι γυναίκες αρχίζουν το μοιρολόι ή «μοιργιολόι» όπως το λέμε. Δεν είναι τίποτα άλλο από αυτοσχέδιους στοίχους, που τις περισσότερες φορές κάνουν λόγω για τις διάφορες στιγμές της ζωής του νεκρού[6]. Σε αντίθεση με το μοιρολόι το οποίο έχει αρχαίες ρίζες, είναι η τοποθέτηση του νεκρού, κατά την οποία το φέρετρο θα πρέπει να είναι στραμμένο προς την Ανατολή, όπως δηλαδή και το Ιερό της εκκλησίας. (Δηλαδή η ανατολή και η μετάβαση σε μιαν άλλη ζωή κατά το δόγμα του Χριστιανισμού αλλά και άλλων θρησκειών). Επίσης λίγο πριν πάνε για την εκκλησιά, οι γυναίκες του σπιτιού σπάνε ένα γυάλινο αντικείμενο, κυρίως ποτήρι ή πιάτο για να «φύγει» το κακό. Ενώ κάποιες άλλες σφάζουν έναν κόκορα στην αυλή. Πρέπει να χυθεί αίμα στο σπίτι για να φύγει το «στοίχειωμα» και να αναπαυθεί η ψυχή του νεκρού[7].
ΕΞΟΔΙΟΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ-ΕΝΤΑΦΙΑΣΗ
Πηγαίνοντας στην εκκλησιά για την τέλεση της Νεκρώσιμης Ακολουθίας, οι γυναίκες σταματούν το μοιρολόι και με σοβαρό ύφος ακολουθούν την πομπή μαζί με τους υπόλοιπους. Τα πιο παλιά χρόνια στην κηδεία υποχρεωτικά πήγαιναν και τα παιδιά, πράγμα που δεν συνηθίζεται σήμερα. Πηγαίνοντας για το κοιμητήριο (νεκροταφείο), πρώτοι προχωρούσαν οι άνδρες κρατώντας το νεκρό, έπειτα ο ιερέας ή οι ιερείς, μετά οι ψάλτες, έπειτα οι άνδρες με τα παιδιά και τέλος οι γυναίκες, οι οποίες μοιρολογούσαν μέχρι να φθάσουν.
Κατά τον ενταφιασμό του νεκρού, ο ιερέας ρίχνει κρασί και ελαιόλαδο στο σώμα του νεκρού, αφού πρώτα τον ασπαστούν οι στενοί συγγενείς του και τον μοιρολογήσουν για τελευταία φορά οι γυναίκες. Αμέσως μετά του λύνουν τα χέρια που του είχαν δέσει πριν σε σχήμα σταυρωτό και τον κατεβάζουν στον τάφο. Σκεπάζουν το φέρετρο και τοποθετούν πλάκες λίγο πριν ρίξουν χώμα.
Όλη αυτή η διαδικασία παραπέμπει σε αρχαίες τελετουργίες κατά τις οποίες δημιουργούσαν ένα είδος μαυσωλείου, το οποίο θα ήταν και ο τόπος στον οποίο θα κατέληγαν και τα υπόλοιπα μέλη της οικογενείας. Ενθυμίζοντας με το πέρασμα του καιρού και τη στιγμή που έγινε η ταφή του νεκρού. Δηλαδή μια ανάμνηση η οποία μας δένει με το παρελθόν του προσφιλούς προσώπου. Άξιο παρατήρησης στο χωριό μας, είναι και η λήψη φωτογραφιών κατά τη διάρκεια της κηδείας. Οι πρώτες φωτογραφικές μηχανές ήρθαν απ’ τους ξενιτεμένους οι οποίοι ήρθαν απ’ την Αμερική και από τότε άρχισε να επικρατή αυτή η συνήθεια, η οποία διήρκησε μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980.
ΜΝΗΜΟΣΥΝΑ-ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΙΑ
Μετά από εννέα μέρες συνηθίζεται να τελούνται τα μνημόσυνα υπέρ αναπαύσεως της ψυχής του κεκοιμημένου. Επίσης αυτό επαναλαμβάνεται μετά το πέρασμα σαράντα ημερών απ’ την κηδεία, μετά την έλευση ενός έτους ( λίγο πριν το ετήσιο μνημόσυνο φτιάχνουν και το μνημείο στο οποίο προηγουμένως υπήρχε μόνο ένα καντήλι και ένας σταυρός) και τέλος μετά τα τρία έτη κοίμησης.
Απ’ το διάστημα των πρώτων ημερών, μέχρι και το πρώτο έτος στον τόπο μας γίνονται οι επισκέψεις στο σπίτι της οικείας του νεκρού, η λεγόμενη «παρηγοριά» κατά την οποία συνηθίζεται να δίνουν και λεφτά, σκοπός των οποίων είναι η κάλυψη των εξόδων της κηδείας.
Με τα “νεκρικά” έθιμα ή έθιμα της κηδείας, κλείσαμε όλο τον κύκλο ζωής των κατοίκων της Δερβητσάνης. Γεννιόμαστε με κλάματα και αποχωριζόμαστε τη ζωή με τον ίδιο τρόπο. Υπάρχει διαφορά όμως. Τα δάκρυα της γέννας, είναι δάκρυα χαράς, ενώ εκείνα του θανάτου, δάκρυα λύπης. Ωστόσο για κάποιους δε θα πάψουν να είναι ελπίδα για μια νέα «γέννηση» τον προσφιλών μας προσώπων. Γέννηση μέσα στην καρδιά μας.
[1] ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΑΣ ΥΠΑΡΧΕΙ Η ΝΕΚΡΟΠΟΛΗ ΤΗΣ ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΕΩΣ ΣΤΑ ΣΩΦΡΑΤΙΚΑ (ΧΩΡΙΟ ΚΑΤΩ ΔΕΡΟΠΟΛΗΣ).
[2] ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΙ ΖΩΗ ΜΕΤΑ ΘΑΝΑΤΟΝ.
[3] ΜΕ ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΠΟΛΛΑ ΑΠ’ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΙΚΑ-ΠΑΓΑΝΙΣΤΙΚΑ ΗΘΗ ΑΛΛΑΞΑΝ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΘΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ.
[4] ΚΑΤΑΛΟΙΠΑ, ΜΕ ΤΗΝ ΑΠΟΨΗ ΟΤΙ ΕΝΩ ΠΕΡΑΣΑΝ ΑΡΚΕΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΚΑΙ Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΧΟΥΝ ΠΡΟΟΔΕΥΣΕΙ, ΣΥΝΕΧΙΖΕΙ Η ΕΞΗΓΗΣΗ ΠΟΛΛΩΝ ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ ΜΕ ΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΠΟΥ ΕΔΙΝΑΝ ΤΙΣ ΤΟΤΕ ΕΠΟΧΕΣ.
[5] ΑΠΟΡΡΟΙΑ ΤΕΛΕΣΗΣ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΘΙΜΩΝ. ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΣΤΟΝ ΤΑΦΟ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΕΒΑΖΑΝ ΧΡΥΣΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΝΑ ΠΕΡΑΣΕΙ ΤΙΣ ΠΥΛΕΣ ΤΟΥ ΑΧΕΡΟΝΤΑ ΟΙ ΟΠΟΙΕΣ ΟΔΗΓΟΥΣΑΝ ΣΤΟΝ ΑΔΗ. ΕΠΙΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΘΑ ΤΟΝ ΕΞΥΠΗΡΕΤΟΥΣΑΝ ΣΤΗ ΜΕΤΑ ΘΑΝΑΤΟΝ ΖΩΗ.
[6] ΕΔΩ ΜΑΡΤΥΡΕΙΤΑΙ ΚΑΙ Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΧΟΡΟΣ Ή Η ΧΟΡΩΔΙΑ. ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΣΥΝΑΝΤΑΜΕ ΣΕ ΠΟΛΛΕΣ ΑΡΧΑΙΕΣ ΤΡΑΓΩΔΙΕΣ, ΟΠΩΣ ΤΗ «ΜΗΔΕΙΑ» ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ Κ.Α.
[7] ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΑ ΑΠΟ ΑΡΧΑΙΕΣ ΘΥΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΞΑΓΝΙΣΜΟ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΘΕΟΥΣ.
πηγές: Μαρτυρίες και παρατήρηση αναβίωσης των εθίμων.
παράθεση από: dervitsani.gr
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου
Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών