Φωτογραφικές μαρτυρίες του Michel Setboun για την Αλβανία των σκοτεινών χρόνων

«Χρονικό της Δρόπολης» τιτλοφορείται η έκθεση φωτογραφίας του διάσημου Γαλλο -Αλγερινού φωτογράφου Michel Setboun που εγκαινιάστηκε στη ο Δερβιτσάνη της Αλβανίας. Ο Michel Setboun ως απεσταλμένος μεγάλων φωτογραφικών πρακτορείων φωτογράφισε στην Αλβανία από το 1985 ως το 1991, περίοδο της μετάβασης από την κομμουνιστική στη μετακομμουνιστική εποχή. Ο εικαστικός Toni Milaqi είναι ο επιμελητής της έκθεσης.

Ένας  άκρως ενδιαφέρον φωτογράφος και φωτορεπόρτερ  ο οποίος έχει καταγράψει με τον φωτογραφικό του φακό μοναδικές στιγμές του βίου στην αλβανική επικράτεια, ειδικά της κομμουνιστικής περιόδου αλλά και μετέπειτα, είναι ο Michel Setboun. Όταν πρωτοείδα τις φωτογραφίες του, ιδιαίτερα αυτά πριν το 1990 πραγματικά σοκαρίστηκα για την δύναμη  της αλήθειας που αυτές οι εικόνες κουβαλάνε. Φωτογραφίες ουσιαστικές, αληθινές, όχι χαϊδεμένες  ή στημένες, πολλές φορές κάπως ξένες με τα πρότυπα  που εμείς οι κάτοικοι της κομμουνιστικής Αλβανίας είχαμε μάθει να βλέπουμε, πολύ μακριά από τα προπαγανδιστικά τερτίπια  που η κρατική μηχανή μας σέρβιρε.

Πρέπει να πούμε πώς το κομμουνιστικό καθεστώς (1944-1990) είχε το μονοπώλιο της φωτογράφησης και της παραγωγής της εικόνας, η οποία πάντα έπρεπε να τηρήσει τους κανόνες και τα ιδεώδη του κομμουνιστικού δόγματος, και δεν νοείτο ένα φωτογραφικό προϊόν που συσχετιζόταν με την αλβανική επικράτεια το οποίο να μπορούσε να ξεφύγει πέρα από τις αυστηρά οριοθετημένες κόκκινες γραμμές της δημοσιάς/κρατικής προπαγάνδας.

Βλέποντας τις φωτογραφίες εκείνης της περιόδου έχεις την αίσθηση ότι ο Setboun έχει σταματήσει τον χρόνο, τον έχει εγκλωβίσει, τον έχει φυλακίσει στις τόσο ισχυρές του εικόνες. Η έκθεση «Dropulli’s Chronicle» ασχολείται κυρίως με την καταγραφή κάποιων στιγμών από την ζωή των ελλήνων της Βορείου Ηπείρου, συγκεκριμένα των  κατοίκων της Δερόπολης αλλά και της ευρύτερης περιοχής για να τονιστεί περισσότερο το κοινωνικό/χρονικό/γεωγραφικό πλαίσιο.

Υπάρχουν στην έκθεση φωτογραφίες του 1981 του Αργυροκάστρου, που μαρτυρούν από την μια την υπέροχη αρχιτεκτονική της μοναδικής αυτής πόλης και από την άλλη το προπαγανδιστικό παραλήρημα του κομμουνιστικού καθεστώτος. Στην μέση όλων αυτόν οι άνθρωποι, σιωπηλοί, νωχελικοί, που ισορροπούν ανάμεσα σε όλους αυτούς τους αντιφατικούς παράγοντες, εσώκλειστοι σε μια πραγματικότητα που τους υπερβαίνει. Είναι η πέτρα η βαριά που τους περιτριγυρίζει, είναι το γκρι της χρώμα που καθορίζει την ιδιοσυγκρασία αυτών των ανθρώπων, είναι η επαφή μαζί της που χρωματίζει τον χαρακτήρα, την ψυχοσύνθεση τους. Με την ίδια πέτρα έκτιζαν οι  δεροπολίτες τα σπίτια τους, με την ίδια πέτρα, αρχέγονη, αβάστακτη έφτιαχναν ναούς και εκκλησίες για να στεγάσουν τους θεούς τους. Είναι ατελείωτη η διαδρομή που έχει διανύσει, βαριά η θύμηση και άγριο το άγγιγμα της.

Μια υπέροχη σειρά φωτογραφιών είναι αυτή των γάμων στην Δερόπολη. Και είναι μοναδική γιατί αποτυπώνονται στο χαρτί ολοζώντανα τελετουργίες, έθιμα και στιγμιότυπα που τόσο πολύ μας λείπουν στην πιο αυθεντική μορφή τους. Είναι σαν μέσω αυτών να σώζεται έστω και σε ελάχιστο βαθμό μια συλλογική μνήμη. Οι θαυμάσιες στολές των νιφάδων, οι σεμνές παρουσίες των δεροπολιτών, δοσμένα όλα αυτά με την απόλυτη διακριτικότητα του φωτορεπόρτερ, με τον απόλυτο σεβασμό προς τους ανθρώπους και τα γεγονότα που καλείτε να φωτογραφίζει.

Σε μια φωτογραφία μια ομάδα γερόντων που μαγεύει για την δύναμη της ιδίας της εικόνας. Γιαγιάδες μαντιλοφορούσες (μάλλον οι τελευταίες μιας ολόκληρης εποχής) να κοιτάνε κατάματα τον φωτογράφο, σαν να θέλουν να πάρουν μέρος σε αυτό τον τόσο μυσταγωγικό γεγονός του παγώματος του χρόνου, σαν να θέλουν να αφήσουν ένα αποτύπωμα συλλογικό που υπερβαίνει το τώρα και γίνεται μέλλον, τότε που περισσότερο από όλους αυτή την ανάμνηση θα την έχουν ανάγκη οι απόγονοι τους, τα εγγόνια τους, παρά οι ίδιοι.

Μιλώντας για μνήμη στην εν λόγω έκθεση, γινόμαστε μάρτυρες ενός μοναδικού/συγκλονιστικού γεγονότος. Του ανοίγματος των εκκλησιών και της επαναφοράς των θρησκευτικών ελευθεριών στην µετακοµµουνιστική Αλβανία. Βλέπουμε τον απόλυτο αυταρχικό τρόπο με τον οποίο χειρίστηκε το δικτατορικό καθεστώς των Τιράνων το θρησκευτικό ζήτημα ή το θέμα της πίστης, της συλλογικής μνήμης ή του καλλιτεχνικού και πολιτιστικού πλούτου που έφεραν μαζί τους οι ορθόδοξες εκκλησιές και τα μοναστήρια της Αλβανίας.

Ερείπια παντού, απομονωμένες εικόνες Αγίων που γαντζώθηκαν στις πέτρες για να αντέξουν τον βαρύ χειμώνα μιας σκοταδιστικής περιόδου. Μια κότα διαπερνά τον πλάνο την ώρα που ο φωτογραφικός φακός προσπαθεί να αποτυπώσει το μέγεθος της καταστροφής. Άγιοι σιωπηλοί, με τα βγαλμένα τους μάτια γίνονται μάρτυρες αυτής της αποτρόπαιης βεβήλωσης.

Βλέπουμε στις εικόνες-μαρτυρίες του Setboun τους πιστούς να βρίσκουν ξανά πνευματική και θρησκευτική στέγη στις εκκλησιές των προγονών τους. Αντικρίζουμε στα μάτια τους την αγωνία και τον σεβασμό, την μετάνοια και την ελπίδα. Παρατηρώντας τους συνειδητοποιώ ότι ανήκουν κυρίως σε δυο ομάδες ανθρώπων: οι γηραιότεροι και τα μικρά παιδιά. Με μια άρτια συμβολική γλώσσα ο φωτογράφος μας μιλά για την γενιά που είχε μέσα της την πίστη, που έζησε το παρανοϊκό θρησκευτικό μένος του δικτατορικού καθεστώτος και που κατάφερε να επιζήσει μετά από αυτό. Και οι δεύτερη ομάδα είναι τα μικρά παιδιά, οι συνεχεία αυτού του κόσμου, η ελπίδα για ένα φωτεινό αύριο. Από την μια η εμπειρία και από την άλλη η αγνότητα. Έτσι πορεύεται ο κόσμος μας, και έτσι μας τον διηγιέται και ο  Setboun.

Η έκθεση “Dropulli’s Chronicle” του Michel Setboun είναι ένα λαμπρό παράδειγμα μιας πάνω από όλα ανθρωπιστικής προσέγγισης στην καταγραφή στιγμιότυπων από την ζωή της ελληνικής μειονότητας της Αλβανίας, μας μιλά στην καρδιά λόγω της μοναδικότητας, της αρτιότητας και της εκ βάθους προσέγγισης της.

Θέλω να ευχαριστήσω θερμά τον κύριο Michel Setboun για την αμέριστη βοήθεια του και για το υπέροχο φωτογραφικό του υλικό. Θέλω να ευχαριστήσω από καρδιάς την κυρία Ελεάνα Ζιάκου που μου πρότεινε την ιδέα αυτής της έκθεσης, που είναι η ψυχή και η καρδιά αυτής της προσπάθειας και που έκανε το αδύνατο δυνατό ώστε αυτή η πρωταρχική ιδέα να πάρει σάρκα και οστά. Θέλω να ευχαριστήσω όλους όσους συμμετείχαν ενεργά στην υλοποίηση αυτού του εγχειρήματος και όλους όσους θα βρεθούν να απολαύσουν από κοντά το εξαιρετικό αυτό φωτογραφικό  υλικό.


 Toni Milaqi (2016)
Photo by  Michel Setboun.
art22.gr