Βαγγαλάτες

Το Βαγγαλιάτι είναι τοποθετημένο στους πρόποδες του βουνού Μηλιά σε 100μ. υψόμετρο, 16 χιλιόμετρα  νοτίων των Αγ. Σαράντα. Ανήκε στην Επαρχία Λιβαδειάς και πλέον στο δήμο Φοινίκης.

Συνορεύει βόρεια με το Σωπίκι, ανατολικά με το Μαρκάτι και Σάλεσι, νότια με το Μουρσί και Τζάρα, δυτικά με τη Βρύνα και τη λιμνοθάλασσα.

Είναι αρχαίος οικισμός. Ο Πλούταρχος το ανάφερε ως πόλη της «Βερονίκης» κτισμένη από τον Πύρρο της Ηπείρου προς τιμή της Βερονίκης  της μητέρας της συζύγου του.

Προέρχεται από το όνομα Ευαγγελάτες (Βαγγελάτες), που πρωτοκατοικήθηκε από κάποιον Βαγγέλη (Βαγγελάτες-Βαγγαλάτες)

Κοντά στο Βαγγαλιάτι σώζονται παλιά αχνάρια, όπως τα ερείπια μια παλιάς πόλις, η προχριστιανική Νεκρόπολη στο βουνό και η παλιά βίλα της «Ντόμπρας».

Κοντά στο χωριό βρίσκεται μια κούλα με διαστάσεις 9,5μ Χ 6,55μ και με ύψος 7,5μ με πάχος του τοίχους 1-1,2μ  του IV-III αιώνα π. Χ.

Τα οθωμανικά ντοκουμέντα το 1582 το αναφέρουν με 85 οικογένειες και είχε 12.000 ακσιέ κέρδος το χρόνο. Το 1670-1692 στο κατάστιχο της μονής Αγελάστου της Άνω Λεσινίτσας αναφέρεται με το όνομα Ευαγγελάτες.

Αρχές XIX αιώνα ο Lik το αναφέρει σαν πόλη. Στον Στατιστικό Πίνακα Πληθυσμού  Μουτεσσαριφλικίου (Υποδιοίκηση) Αργυροκάστρου (Βιλαετίου Ιωαννίνων), του έτους 1888, αριθμούνται 50 οικογένειες και 250 κάτοικοι. Κατά το 1913 είχε 156 κάτοικους, το 1927 έφθασε τους 265 και το 1934 τους 325 κατοίκους
.
Οι κάτοικοί του είναι όλοι  ελληνικής καταγωγής.

Το σχολικό έτος 1898-1899 άνοιξε σχολείο στην ελληνική γλώσσα με 15 μαθητές. Το 1927 έχει 5 τάξεις με 20 μαθητές και έναν διδάσκαλο, τον Νικόλαο Μήτσα.

Στην επιθεώρηση του 1937, αναφέρεται: «Τριτάξιον αρρένων με 35 μαθηταί, που επαναλειτούργησε προ διετίας,  μ’ ένα διδάσκαλο, τον Σταύρο Η. Βάβουλη ελληνόφωνος, εξ Άνω Λεσινίτσης, απόφοιτος Ιεροδιδασκαλείου Βελλάς. Οικογένειαι56, κάτοικοι 343.  Βεβαιωθέντες κατά το 1935 φόροι εις φράγκα χρυσά: Οικοδομών 182, επί των ζώων 807, δεκάτης901. Οι κάτοικοι  γεωργοί, κτηνοτρόφοι και μετανάσται. Η οικονομική των κατάστασιςπενιχροτάτη εκ του λόγου ότι αι γαίαι είναι ξέναι».

Το Βαγγαλιάτι είχε 12 εκκλησίες. Κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο εδώ βρέθηκε το άγαλμα της θεάς Δήμητρας.

Οι Βαγγαλιατιώτες έλαβαν μέρος στον Αντιφασιστικό Αγώνα. Στις 1.3.1944 άνοιξαν τις αποθήκες των σιτηρών του δεκάτου και το μοίρασαν στους χωρικούς. Από το χωριό έπεσαν μάρτυρες: η Ουρανία Μπάρη, ο Χρήστος Καρκασίνας, ο Κώστας Καλατζής, ο Μάρκος Ρώσης και ο Σπύρος Νάσιος.

Η κυριότερη κατεύθυνση της οικονομίας είναι τα σιτηρά, η κτηνοτροφία και η φρουτοκαλλιέργεια.
Στα χρόνια της συνεταιριστικής ζωής στο χωριό λειτούργησε Οκτάχρονο σχολείο, εμπορική μονάδα και ο αριθμός των κατοίκων έφτασε τους 1058.


(από συνεργάτη της ΣΦΕΒΑ στη Β. Ήπειρο)
sfeva.gr