Το Υπόμνημα των Χιμαριωτών στην Πρεσβευτική Συνδιάσκεψη τον Ιούλιο του 1913

Στις 3 Ιουλίου 1913 οι πρόκριτοι 13 χωριών της Χιμάρας έστειλαν στην Πρεσβευτική Συνδιάσκεψη, μέλη της οποίας περιόδευαν στην απελευθερωμένη περιοχή της Ηπείρου προκειμένου να γνωμοδοτήσουν για την χάραξη των συνόρων μεταξύ της Ελλάδας και του νεοσύστατου αλβανικού κράτους, το εξής μνημειώδες Υπόμνημα:

«Οι κάτοικοι της Χειμάρρας, Έλληνες από αρχαιοτάτων χρόνων, έμειναν Έλληνες και μετά την υποδούλωσιν των Ελληνικών χωρών εις τον Μωάμεθ τον Κατακτητήν, διότι οι διάδοχοι αυτού από της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως αφήκαν αυτούς προνομιούχους εξαιρετικώς, με τα ελληνικά των σχολεία και την τοπικήν απονομήν δικαιοσύνης δια της δημογεροντίας των.

Επανεστάτησαν δια την ελληνικήν Ιδέαν κατά την επανάστασιν του Ορλώφ. Επολέμησαν τον Τούρκον των Ιωαννίνων Αλή-πασάν θέλοντος να τους υποτάξη εις το κράτος του από του 1797 μέχρι του 1816, οπότε καταβληθέντες εξεπατρίσθησαν βία παρ' αυτού εις Λούρον και Σαλαώραν. Επανελθόντες άμα τω θανάτω του τυράννου εις την γην των πατέρων των, όσοι εναπέμειναν εκ των κακουχιών και των στερήσεων, επανεστάτησαν το 1821 και έλαβον μέρος ενεργόν απανταχού, όπου η ελληνική φυλή επολέμησεν υπέρ της ελευθερίας της.

Προ τεσσάρων ετών, όταν οι Νεότουρκοι εις τον κολοφώνα της δυνάμεως των εζήτησαν, περιζώσαντες αυτήν δια στρατού, να την υποχρεώσωσι να παραιτηθή των προνομίων της, αντέστη και τα προνόμια αυτής διεσώθησαν.

Από της 5ης Νοεμβρίου 1912 οι παλμοί της ελληνικής ψυχής της Χειμάρρας και αύθις ώθησαν ταύτην εμπρός και η ελληνική σημαία κυματίζει επί των ορέων υπερήφανος, διότι επί πέντε μήνας οι κάτοικοι αυτής μόνοι αντέστησαν και απέκρουσαν όλους τους ληστάς τουρκαλβανούς, οίτινες ενέσπειραν πυρ και σίδηρον εις την άλλην Ήπειρον ηνωμένοι με τον τουρκικόν στρατόν.

Η Χειμάρρα κατείχε την ελευθερίαν της δια των όπλων των τέκνων της επί της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αποτελούσα πρωτοφανή δημοκρατία εις τα σπλάχνα της Τουρκίας.
Η Χειμάρρα κατέχει ήδη από οκτώ μηνών το ιδανικόν αυτής, την ένωσιν μετά της μητρός Ελλάδος!
Η δικαιοσύνη των ισχυρών της γης πως είναι δυνατόν να αποφασίση να υποτάξει τον πολιτισμόν εις τους Κάφρους; Διότι Κάφρους θα αντιπροσωπεύουν οι Αλβανοί, οι δε Χειμαρριώται, κατ' αναλογίαν, πολιτισμένους Ευρωπαίους. Αυτή είναι η σύγκρισις.

Έχομεν θρησκείαν την οποίαν διετηρήσαμεν μέσω αφορήτων πιέσεων των αιώνων. Θρησκείαν ήτις ήτο και των Αλβανών, αλλά την οποίαν αφήκαν δια να προσπορισθώσι τα ωφελήματα του τυράννου και να γίνωσι τύραννοι αυτοί. Θρησκείαν την οποίαν ο Τούρκος κατακτητής εσεβάσθη, οι δε αλλαξοπιστήσαντες Αλβανοί μέχρι της χθες επροπηλάκισαν.

Έχομεν Θρησκείαν, ενώ αυτοί απώλεσαν την πρώτην και δεν έχουσι δευτέραν. 'Εχομεν σχολεία αυτοσυντήρητα προ 150 ετών ενώ οι Αλβανοί ούτε είχον ούτε έχουσι. Έχομεν εθνισμόν αιώνιον, αλώβητον, κραταιόν και τον υπερησπίσαμεν επί αιώνας δια των όπλων και του αίματος μας.
Πότε οι Αλβανοί υπεράσπισαν το ιδικόν των και εναντίον τινός;
Έχομεν συνείδησιν εθνικήν και θρησκευτικήν, οι Αλβανοί ούτε είχον ούτε θα έχωσι ποτέ.

Εν ονόματι του Θεού! Εν ονόματι του πολιτισμού!
Επικαλούμεθα παρά της Διασκέψεως δικαιοσύνην.
Επικαλούμεθα να μη αφαιρέση ότι δια των χειρών και του αίματος των πατέρων μας είχομεν προ του Βαλκανικού Πολέμου και ότι δια των χειρών μας και του αίματος μας από οκτώ μηνών κατέχομεν.

Αν εν τούτοις παρά παν θείον και ανθρώπινον δίκαιον η Συνδιάσκεψις άλλως αποφασίση, διαμαρτυρόμεθα!

Ενώπιον αυτής και της πολιτισμένης Ευρώπης, ολοκλήρου, δηλούμεν ότι θα ταφώμεν υπό τα ερείπια των οικιών μας και θα αναμίξωμεν την τέφραν μας με την των πατέρων μας, αλλ' Αλβανοί οι Χειμαρριώται δεν θα ονομασθώσιν ουδ' επί στιγμήν, διότι ήσαν και είναι Έλληνες.

Οι πρόκριτοι των χωρίων Χειμάρρας: Παλάσσα, Δρυμάδες, Λιάτες, Βούνο, Χειμάρρα, Πύλιουρι, Κούδεσι, Κηπαρό, Πικέρνι, Άγιος Βασίλειος, Λούκοβο, Χουντέτσοβο, Νίβιτσα».