Συνέντευξη με τον ποιητή Νίκο Κατσαλίδα

Συνέντευξη με τον ποιητή Νίκο Κατσαλίδα, με αφορμή την νέα υπό έκδοση ποιητική συλλογή του, «Δαφνοπόταμο».


Μιλήστε μας λίγο αν θέλετε, για την πορεία της πιο πρόσφατης ποιητικής σας σύνθεσης, Ο Παρακλητικός του Ηλιοβασιλέματος.


Αρχικά, εύχομαι στους αναγνώστες: Καλά Χριστούγεννα και Χαρούμενο το 2016!


«Ο παρακλητικός του ηλιοβασιλέματος», που κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις του Φοίνικα, ήταν μια εσωτερική αισθητική και συναισθηματική λύτρωσή μου, μιας αυθόρμητης σύλληψης, αφιερωμένο ειδικά στους γονείς μου, και γενικώς, σ’ ένα ευρύτερο φάσμα, στους παρήλικες της γενέτειράς μας, υμνώντας πατέρα–πατρίδα και μητέρα-γλώσσα. Αυτό το βιβλίο, απόκτησε αναγνώστες διαφόρων επιπέδων. Από τους θρησκευόμενους διαβάστηκε ως παρακλητικός κανόνας, από τους ποιητές ως αισθητικό ποιητικό εύρημα, από τους απλούς αναγνώστες, ως πονεμένη ιστορία. Το βιβλίο είχε διάφορες παρουσιάσεις: Από το βιβλιοπωλείο Επί Λέξει στην Αθήνα μέχρι τηνΔιεθνή Έκθεση του Βιβλίου της Θεσσαλονίκης και έγινε αφορμή να ‘μαι ο τιμώμενος της Εταιρείας Συγγραφέων Ηπείρου στα Γιάννενα, στην ημέρα ποίησης της Παμβώτιδας. Παρουσιάστηκε στα ηλεκτρονικά περιοδικά diastixo,book press, fractal, μέχρι την Παρέμβαση. Έγραψαν, μίλησαν κι εκφράστηκαν: ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος, ο Μητροπολίτης Κεντρώας Αφρικής Νικηφόρος, ποιητές, συγγραφείς, κριτικοί όπως: Μαρκόπουλος, Μιχαηλίδης, Φράγκος, Κοσμόπουλος, Αφεντουλίδου, Γιακουμής, Λουκίδου, Αρχιμανδρίτου, Δανιήλ, Μπακονίκα, Κεσμέτη, Παπαδάκης, Χρήστου, Δενδρινός, κλπ.


Η επόμενη ερώτηση προκύπτει αβίαστα. Τι θα μπορούσε να ακολουθήσει μετά από μια τόσο ιδιαίτερη σύνθεση σε περιεχόμενο αλλά και ως προς την στιχουργική δομή;


Το εργαστήρι του ποιητή, δεν είναι απλώς μια ασάλευτη, στατική νεκρική γωνία, αλλά κάτι πολύ περισσότερο, κάτι πιο ιδιαίτερο. Είναι μια εσωτερική οπτική γωνία που κουβαλάει, όπου να είναι και όποτε να ‘ναι, και από κει αντικρίζει τον κόσμο. Ο ποιητής πότε παραλλήλως και πότε με διακοπές, στο λαβύρινθο των ερεθισμάτων, δίνει και παίρνει με πολλά ποιητικά μοτίβα, όπως και η συνηθισμένοι στοχασμοί ενός ανθρώπου, που στο δευτερόλεπτο μπορεί να βρεθεί ενταγμένος σε πολλά μέτωπα και σημεία του ορίζοντα και να ονειροπολεί σε αλλεπάλληλους ιστορικούς καιρούς, ξεκινώντας από την παιδική ηλικία, μέχρι την πρόσφατη νύχτα του ονειρέματός του. Δηλαδή έχοντας υπόψη την εσωτερική ροή της μνήμης, καθετί μπορεί να προκύψει στο εργαστήρι του ποιητή. Όντας αυτός με τα χέρια νωπά από τον πυλό της ποιητικής δημιουργίας, ποιος ξέρει τι μπορεί να ξαναπλάσει.


Όφις οικουρός (2013,) τρίστιχα ποιήματα. Ο παρακλητικός του ηλιοβασιλέματος (2014), δίστηλα με εννεασύλλαβους στίχους. Να περιμένουμε κι άλλη έκπληξη; Και πόσο δύσκολες είναι αυτές οι εναλλαγές; Ή μήπως είναι αναζωογονητικές για σας;


Είναι ακριβώς έτσι, τα τριακόσια και βάλε τρίστιχα στο «Όφις οικουρός», δεν είναι γραμμένα σε μια μέρα σαν από μηχανής θεός κάποιας περίεργης μυθοπλασίας, αλλά κατά καιρούς επιλεγμένα, πλάθοντας μέρες και νύχτες λέξεις και στίχους, ώσπου καταστάλαξαν και αποφάσισαν να συγκατοικήσουν όλα μαζί σε ένα βιβλίο. Αντιθέτως «Ο παρακλητικός του ηλιοβασιλέματος», είναι μια ποιητική σύνθεση, που αρχικά γράφτηκε σχεδόν σ’ ένα μήνα, σε κάτι περίεργα μερόνυχτα πνευματικής έντασης, εργασίας και συνυφασμένης έμπνευσης. Και ύστερα επεξεργάστηκε και χτενίστηκε μέχρι να φτάσει στην τελευταία εκδοχή, που σχεδόν έφαγε ένα χρόνο. Μέσα μου συνέχεια σκάβονται τα ποιητικά μου εδάφη από εσωτερικές ενέργειες και δυνάμεις, που πότε κυνηγώ να τις βρω να τις δαμάσω, να τους δείξω τα μυστικά μονοπάτια μου, και πότε με κυνηγάν αυτές, να σπεύσω κοντά τους, μέχρι να βρεθεί το κατάλληλο μέρος στο αισθητικό οικόπεδο να καλλιεργηθεί ο ποιητικός οίστρος.


Και ή μετάβαση στο νέο σας δημιούργημα;


Παραλλήλως, μέσα μου αυτή τη φορά έτρωγε τις όχθες σαλεμένο από καιρό στην κοίτη, υποχθόνια, ένα άλλο παλιό μου ονειρεμένο μοτίβο, που επέμενε να βγει στο φως, να ελευθερωθεί από το έρεβος του ποιητή, να πάρει ένα διακριτό σύγχρονο ύφος. Αυτό ήταν το ποτάμι μου, το μικρό ποτάμι της γενέτειράς μου, που άρδευε μέσα μου θωπεύοντας τον εσωτερικό κόσμο μου. Κι οι ορατές φλέβες του πήγαζαν από τα κεφαλάρια και τις βρυσομάνες, εκεί πάνω στα ριζοβούνια της Λεσινίτσας. Το ποτάμι αυτόπτης μάρτυς της ιστορίας. Και δικό μου κι όλων. Αυτό το αέναο ποτάμι, περνώντας όλες τις εποχές στο τέλος της ρούγας μου, πότε ροβολώντας καλύβες, θολό, σα να μη κουβαλούσε νερό αλλά αίμα, και πότε καταγάλανο να δω μες στους αντικατοπτρισμούς του όλα τα κοράλλια του κόσμου. Ο μυθικός παραπόταμος, που πρώτα έσκυβα και δεόμουνα μπροστά του σαν στα ιερά και όσια, κι ύστερα έπρεπε να πηδήσω πάνω του στο μικρό ξύλινο γεφύρι, που πότε το γκρέμιζε και πότε το ξαναφτιάχναμε εμείς, οι ριζωμένοι στις όχθες από κτήσεως κόσμου, γενιές γενεών, για να ανηφορήσω προς την εξώπορτα του αρχοντικού μου, λίγα μέτρα πιο πάνω. Και τώρα ξεχείλιζε κι έπρεπε να το δαμάσω, να ξαναγίνει άλλο ποτάμι. Τώρα αυτό το ποτάμι έγινε ποιητικό συμβολικό ποτάμι, έγινε βιβλίο, έγινε Δαφνοπόταμο.


Σε πια φάση βρίσκεται το βιβλίο;


Το Δαφνοπόταμο θα κυκλοφορήσει το αμέσως επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Τυπωθήτω, στην σειρά Λάλων ύδωρ της σύγχρονης ελληνικής ποίησης, όπου έχει εκδοθεί και άλλη μια ποιητική συλλογή μου, Η σέλα της σελήνης, στο μονοτονικό σύστημα,. Λέω στο μονοτονικό, γιατί Ο παρακλητικός του ηλιοβασιλέματος, έχοντας υπόψη την μορφή των εκκλησιαστικών κειμένων, τυπώθηκε στο πολυτονικό σύστημα γραφής.


Θεωρούμε πως ένας εύστοχος χαρακτηρισμός για σας είναι: πολυγραφότατος. Ταλέντο, πείρα ή σκληρή εργασία; Υπερισχύει κάτι στην περίπτωση σας ή πάνε και τα τρία μαζί;


Αυτό είναι ένα εύλογο ερώτημα κάπως περίεργο, γιατί ο δημιουργός δεν μπορεί να δώσει μια ολοκληρωμένη απάντηση. Αρχικά θα ‘θελα να πω ότι δεν πιστεύω στις εύκολες γραφές. Η γραφή είναι ωραίο βάσανο, τυραννία. Κι έλα να εξομολογηθείς τώρα για τα σύνεργα της τυραννίας που σε βγάζουν στην ατραπό της ομορφιάς! Νομίζω πώς όταν μιλάμε για καλλιεργημένους δημιουργούς με ευσυνείδητη πορεία δημιουργίας και όχι για ερασιτεχνικές, σποραδικές κινήσεις, πάντα αναρωτιόμαστε μέσα μας, για την τριάδα: ταλέντο, σκληρή εργασία ή και εμπειρία. Αν σκάβεις σε καθημερινή βάση στα βάθη της τέχνης, ίσως δεν θα βρεις και δεν θα πετύχεις κάθε μέρα χρυσές εικόνες. Αλλά στην εργασία επάνω, επεξεργάζεται και καλλιεργείται κι η οπτασία κι η ονειροπόληση και λειτουργεί πιο άνετα φυσιολογικά ο ανεμόμυλος της φαντασίας, έχοντας υπόψη και την εμπειρία. Εδώ και οι ποιητικές εικόνες, είναι πάντα σε αναμονή, μπροστά στη λαμπηδόνα του ποιητικού ευρήματος. Αλλιώς, αν περιμένεις μόνο την ώρα της περίεργης μοίρας της έμπνευσης και δε λειτουργούν οι μηχανές, μπορείς να βρεθείς στις σκουριές και ο ανεμόμυλος θα τρίζει αλέθοντας τις σκουριές του.


Πιστεύετε αυτό που λένε οι ποιητές, ότι γράφουν συνέχεια ένα και μόνον ένα ποίημα;


Ναι, το ποίημα της ζωής τους. Κι αυτό γίνεται, ποτίζοντας το ίδιο περιβόλι με τον ιδρώτα του αυλακιού που ξέρει που σε πάει, με την τσάπα της εργασίας και την άχνα της έμπνευσης, ψάχνοντας το σκληρό δίσκο της μνήμης της εμπειρίας. Την έμπνευση την ψάχνεις, την αναζητάς, την κυνηγάς καταπόδι να την ερεθίσεις στα νάζια της, να την καταχτήσεις, να σε πλησιάσει θερμή μόνη της, παίρνοντας φωτιά, σαν η αγάπη στις ερωτικές στιγμές της. Δυστυχισμένος ο ποιητής που του λείπουν τα ευαίσθητα μοτίβα της ζωής! Αξιολύπητος ο ποιητής που του λείπει ο πλούτος του σκληρού δίσκου της, απ’ όπου πρέπει να αντλήσει μερόνυχτα καλώντας την έμπνευση, που πότε ξέρεται τι είναι και πούθε έρχεται και πότε δεν ξέρεται πούθε θα σου κοπιάζει. Το Δαφνοπόταμο ήταν καταγραμμένο στο σκληρό δίσκο της μνήμης της παιδικής ηλικίας και μ’ έσπρωχνε με όλη τη δύναμή του, κάνοντας τη νύχτα μέρα να βγει έξω, βούιζε μέσα μου και με τρώγανε τα χέρια. Πολλές φορές και νύχτες ακόμα κινιόνταν τα δάχτυλά μου ενστικτωδώς, με τις ροές των νερών του ποταμού, να καθαρίσουν την κοίτη, να περάσει μες στις ποιητικές αρτηρίες το αίμα της γενέτειράς μου. Κι αυτό έπρεπε να γίνει τότε που ήταν το έδαφος νωπό. Και ζητούσε να διαβεί το διψασμένο ποτάμι. Γιατί αν τύχει και στεγνώσει μέσα σου, χάθηκαν τα πάντα, και η εργολαβία της μνήμης και το υποτιθέμενο ταλέντο και η καλοπροαίρετη εμπειρία. Με λίγα λόγια όλο το σύμπαν της ιερής πράξης της δημιουργίας. Κάπως έτσι είναι συνημμένα αυτά τα τρία. Ένα βιβλίο είναι σαν μια εγκυμοσύνη εννέα μηνών, που δίχως σπέρμα να κυοφορείται στη μήτρα, έμβρυο δεν πιάνεται, παιδί δεν γεννιέται. Ο σπόρος που ρίχνεται είναι μια πολλή σημαντική σποραδική απαραίτητη στιγμή, αλλά μήπως οι εννιά μήνες δεν είναι σημαντικοί κι απαραίτητοι, να βγει το τέλειο τέκνο σου; Έλα να βρεις αρχή και τέλος στα μυστικά κλειδιά της δημιουργίας της τέχνης και του κόσμου!


Υπάρχει κάποιος κεντρικός άξονας γύρο από τον οποίο αναπτύσσεται το ποιητικό σας σύμπαν; Πού στέκεται το νέο σας δημιούργημα σε σχέση μ’ αυτόν;


Το ποιητικό μου σύμπαν είναι δομημένο πάνω στο αβρό μοτίβο της γενέτειρας. Αυτή είναι και η σπονδυλική στήλη του, και οι ενωμένοι σπόνδυλοι, το σύμπαν μου. Αυτά είναι τα ποιητικά εδάφη που μου τάχτηκαν και προσπαθώ να καλλιεργήσω. Και νομίζω αυτά ξέρω καλύτερα πότε και πως να οργώσω, να σπείρω, να θερίσω. Από κει αντλώ τα κύρια μοτίβα. Αυτό είναι το φυσικό φιλοσοφικό περιβάλλον μου κι όχι απλά το βουκολικό, νοσταλγικό τοπίο. Από κει οι λυρικές νότες, οι τραγικές σκηνές, οι σουρεαλιστικές μεταφορές μου, οι φιλοσοφικές ερμηνείες. Γιατί αν γεννηθείς στα βουνά, στα δάση, πλάι στα ποτάμια, και να βλέπεις ευσυνείδητα έναν ουρανό τόσο κοντά πάνω από το κεφάλι σου, να πιάνεις τ’ αστέρια, ν’ ακούς τις βρυσομάνες να κελαρύζουν και στο συμβολικό υποσυνείδητο τις μανάδες να θρηνούν μες στους βωμούς της επιβίωσης, δεν μπορείς να μην προσεγγίσεις τις ευαισθησίες σου μέσα σ’ αυτή τη μεγάλη χορωδία και πολυφωνία. Αυτές οι ρίζες ξεκινούν από τα πρωτόλεια ποιήματά μου, τα οποία έχω ξεπεράσει, (όχι ότι δεν τα ‘χω γράψει ο ίδιος, προς θεού, με πονάνε), αλλά δε μ’ εκπροσωπούν πια όσο αφορά τις αισθητικές απαιτήσεις. Μην ξεχνάς ότι έχω τυπώσει στα δεκαπέντε μου και τώρα είμαι άλλος. Τα πρώτα ποιήματά μου που σήμερα αναμφίβολα κάπως δε μ’ εκπροσωπούν, τα ‘χω αφήσει στην τύχη της ιστορίας της λογοτεχνίας.


Ποια είναι η γνώμη σας για την ποιητική παραγωγή της Ελληνικής Μειονότητας μετά το άνοιγμα των συνόρων και την επαφή με τη Ελλάδα;


Στα είκοσι πέντε χρόνια ελεύθερης σκέψης και δημιουργίας, οι ποιητές μας, βρήκαν την αισθητική σταδιοδρομία στην λογοτεχνία του εθνικού κορμού τους, επέλεξαν το ύφος τους, καλλιέργησαν τη γλώσσα τους, ανανέωσαν τα ποιητικά μέσα έκφρασης, εμπλούτισαν το θεματολόγιο, πρόσεξαν την πολυμορφία, την ποικιλία, τα είδη γραφής, ανάδειξαν τις πνευματικές αξίες αντλώντας πλούτο από τα βάθη της ρίζας τους και είναι τόσες οι επιτεύξεις, που χρειάζονται σελίδες. Και θα ‘λεγα ότι η μεγαλύτερη επίτευξη είναι η δέηση προς την ουσία της τέχνης. Βρήκαν τους ναούς που προσκυνούνε. Οι ναοί με τα ιερά της τέχνης, που λογοδοτούν αν κάνουν καλή τέχνη με αισθητικά κριτήρια. Στην ποιοτική τέχνη είναι το σύμπαν του κόσμου. Εκεί μέσα είναι και η γλώσσα και η θρησκεία και η πατρίδα. Οι δημιουργοί μας αυτά τα χρόνια, ηλικιωμένοι και νέοι, νομίζω ότι πρέπει να ‘ν’ περήφανοι, για το έργο τους, που έχει κοσμήσει τα εγχώρια ιερά και γενικώς το ναό της ελληνικής λογοτεχνίας.






Ο Νίκος Κατσαλίδας κατάγεται από τη Άνω Λεσινίτσα της περιοχής Θεολόγου, Αγίων Σαράντα. Ποιητής, πεζογράφος, μεταφραστής, δοκιμιογράφος με ογκώδες έργο και πολλές διακρίσεις. Το 2001 απέσπασε το βαλκανικό βραβείο «Αίμος», στη Σόφια, για την ποιητική συλλογή «Τα εκατό εκατόφυλλα της Πούλιας». Το 2002 του απονεμήθηκε η «Ασημένια πένα» από το Υπουργείο Πολιτισμού της Αλβανίας για τη μετάφραση της ποίησης του Οδυσσέα Ελύτη. Το 2012, παρασημοφορήθηκε από τον Πρόεδρο της Αλβανικής Δημοκρατίας με το ανώτατο μετάλλιο της τάξης των γραμμάτων με τίτλο «Μεγάλος καλλιτέχνης». Είναι τακτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων.






"περιοδικό ΔΡΥΣ"