Το πορτραίτο της Πριγκίπισσας Άννας του 1338 σε τοιχογραφία ναού στο Λυκομήλι Άνω Δρόπολης

Στο στούντιο του καλλιτέχνη Σταύρου Τσάτη στο Αργυρόκαστρο, μεταξύ δεκάδων αξιόλογων έργων αφιερωμένων στις παραδοσιακές μας ενδυμασίες, (πρόκειται για εργασία άνω του μισού αιώνα, αποτελώντας έτσι ένα κλειστό σε πίνακες και φακέλους εθνογραφικό μουσείο) εντόπισα σήμερα και τον πίνακα που ακολουθεί το παρόν κείμενο.

Είναι αντιγραφή από τοιχογραφία σε παλιό ναό στο χωριό Λυκομήλι στην Άνω Δρόπολη. Φέρει τίτλο «Πριγκίπισσα Άννα» και ημερομηνία 1338. Πιθανόν η τοιχογραφία να αφιερώνεται στην Άννα την Κομνηνή, δύο αιώνες περίπου μετά το θάνατό της. Ξεκινούμε από το γεγονός ότι η Άννα η Κομνηνή ήταν η μόνη πριγκίπισσα ξακουστή τότε και στην Ήπειρο και μόνο έναν τέτοιο όνομα και μια τέτοια προσωπικότητα μπορούσε να αποχτούσε δικαίωμα σε Άγιο χώρο .

Η σημασία όμως του γεγονότος δεν εστιάζεται μόνο εδώ. Ούτε στο γεγονός ότι πρόκειται για τοιχογραφία του 14ου αιώνα.

Περισσότερη σημασία έχει το γεγονός ότι στους ναούς του χώρου μας, μεταξύ των πατέρων της εκκλησίας, είχαν θέση και κοσμικοί άνθρωποι αφοσιωμένοι στην Πατρίδα, το θρήσκευμα, τα γράμματα. Σπανίζει όμως στην εκκλησιαστική πραγματικότητα!

Και αν κάνουμε μια σύγκριση με τις τοιχογραφίες στο μοναστήρι Φιλανθρωπίνων στο νησί των Ιωαννίνων όπου εκεί στις τοιχογραφίες των αρχών του 13ου αιώνα, μεταξύ των Αγίων είχαν λάβει θέση με την ίδια ιδιότητα και φιλόσοφοι της αρχαίας Ελλάδας, με την περίπτωση της Πριγκίπισσας Άννας στο Λυκομήλι της Άνω Δρόπολης, τότε θα διαπιστώσουμε ότι, στον ευρύτερο χώρο της Ηπείρου ο ορθόδοξος κλήρος ήταν στενά συνδεδεμένος με την αρχαία γραμματεία και έδινε χώρο στους κοσμικούς ανθρώπους έξοχων υπηρεσιών σε όφελος του Γένους.

Από την άλλη πλευρά, το Λυκομήλι βρίσκεται λίγα μόλις χιλιόμετρα ανατολικά του αρχαίου Σελλειού, που ο μύθος το συνδέει με την ίδρυση του Μαντείου της Δωδώνης και το όνομά του έδωσε τη σημερινή εθνική ονομασία στους Έλληνες. Που σημαίνει ότι μέχρι και τον 14ο αιώνα η περιοχή εκεί συνέχιζε να είχε πρωταγωνιστικό ρόλο.

Ο ζωγράφος, ο Τσάτης μας λέει ακόμα ότι δίπλα στο πορτραίτο της Άννας, που όπως βλέπουμε λίγες σχέσεις έχει με άλλα πορτραίτα αγίων (περισσότερο μοιάζει με σύγχρονη κοσμική γυναικεία μορφή) υπήρχε και μια δεύτερη τοιχογραφία που δεν άνηκε σε άγιο, αλλά δεν διακρίνονταν κάτι συγκεκριμένο. Τις εντοπίσεις αυτές ο Τσάτης τις έκανε μετά το 1991, όταν το αθεϊστικό κομμουνιστικό καθεστώς είχε πέσει. Ο ναός που είχε επιβιώσει επί κομμουνιστικού καθεστώτος, εξαφανίστηκε τότε που αποκαταστάθηκε η θρησκεία.


Παναγιώτης Μπάρκας
26 Νοεμβρίου 2017