σαν την οχιά στο δρόμο, έτσι το σιούραγαν"
Το δίστιχο αυτό, που τραγουδιέται πολύ συχνά στα Γρεβενιώτικα μπεράτια, τους ξεχωριστούς αυτούς χορούς, που ως προς τον στίχο συντίθενται από τέτοια δίστιχα, συχνά σατιρικού περιεχομένου, μου προκαλούσε πάντα μια απορία για το τι ακριβώς εννοούσε, ενώ η εικόνα μου άρεσε πάρα πολύ. Πέντε έξι κοπέλες να περπατάν στο δρόμο και να κατουράν ορθές!
Ρώτησα, λοιπόν, ηλικιωμένους και μου έδωσαν την εξής απάντηση: Οι Βλάχες, παλιότερα, δεν φορούσαν βρακιά. Έτσι, μπορούσαν πολύ εύκολα, με ένα απλό σήκωμα του φουστανιού, να κατουράν ακόμα και όρθιες. Αυτό δε γινόταν, όταν ήταν μαζί με άνδρες, σε στράτες και ήταν ντροπή να καθίσουν κάτω, γιατί θα τις έβλεπαν. Έτσι, λοιπόν, το έκαναν όρθιες και τελείωναν. Μάλιστα κάτι τέτοιο εκτιμάτο ιδιαίτερα, γιατί θεωρούνταν σβελτάδα.
Ήταν, λοιπόν, όλες νέες, μεγάλες και γριές, ξεβράκωτες. Προσωπικά πρόλαβα την εκ πατρός γιαγιά μου, την Γραμμουστιάνα, που δεν φορούσε ποτέ βρακί. Μου έλεγε μάλιστα μεγαλύτερος ξάδερφός μου ότι, όταν δεν ήταν φρόνιμος, η γιαγιά τον φοβέριζε σηκώνοντας το φουστάνι και λέγοντας: "η μπόσια, η μπόσια"! Αυτή ήταν, μου έλεγε ο συγχωρεμένος ο Αρσένης, η πρώτη του επαφή με το αιδοίο! Εγώ δεν είχα ανάλογη εμπειρία, ευτυχώς, γιατί η γιαγιά μου ήταν πολύ γριά όταν ήμουν παιδί, πέθανε όταν ήμουν δώδεκα χρονών.
Η δικιά μου εμπειρία πρώτης επαφής ήταν εντελώς διονυσιακή. Ήμουνα με ένα φίλο μου σε ένα μποστάνι, όπου δούλευαν μόνον γυναίκες. Αν θυμάμαι καλά σκάλιζαν. Πολλές γυναίκες, όλες Φρασεριώτισσες, Αυτές δούλευαν ως εργάτριες σε χωράφια ντόπιων γεωργών. Γυναίκες γεροδεμένες με φαρδιές λεκάνες, μεσογειακές. Με άσπρα μαντήλια στα κεφάλια τους δούλευαν σκληρά μες στο λιοπύρι. Μου έχει μείνει, λοιπόν, η εξής εικόνα: Εκεί που σκαλίζουν, ξαφνικά μία αρχίζει να φωνάζει "mi apreshu, mi apreshu",που σημαίνει "άναψα, άναψα" και κουνούσε το φόρεμα αερίζοντας τα αχαμνά της, που ήταν βεβαίως γυμνά. Τρέχει μια άλλη, παίρνει τον κουβά γεμάτο νερό από το πηγάδι κι αρχίζει να της ρίχνει από κάτω με έναν άκρως θεατρικό τρόπο. Όλες οι υπόλοιπες έβαλαν τα γέλια σαν χορός αρχαίου δράματος!
Είναι γνωστό ότι στις αγροτικές κοινωνίες, που τα ήθη είναι αυστηρά , υπάρχουν θεσμοθετημένοι τελετουργικοί τρόποι να μυούνται τα νέα μέλη στα μυστικά της αναπαραγωγής, όπως π.χ. τα αποκριάτικα δρώμενα με την ελευθεροστομία και και τις εν γένει άσεμνες χειρονομίες και μιμητικές πράξεις (εικονικό σεξ, επίδειξη σεξουαλικών οργάνων κλπ.) Θυμάμαι, για παράδειγμα, πόση εντύπωση μου είχε κάνει κάποια Καθαρά Δευτέρα στο Μουσαλάρι, που άκουσα μια θεοσεβούμενη και πολύ σοβαρή γυναίκα να απευθύνεται στην γυναίκα του μπακάλη της γειτονιάς πρωί πρωί και να της λέει ρυθμικά: "του μπακάλη η γυναίκα / παίρνει πούτσες πέντε δέκα"! Έτρεξα στη μάνα μου σχεδόν τρομαγμένος και κατακόκκινος από ντροπή και της είπα τι άκουσα από τη Βαγγελίτσα... Η μάνα μου με καθησύχασε και μου είπε ότι είναι η μέρα τέτοια και ότι όλα αυτά λέγονται για το καλό. Α, γι' αυτό σκέφτηκα, η Ιφιγένεια δεν θύμωσε και, αντίθετα, γελώντας, της είπε" και του χρόνου"!
Πέρα όμως από τα τελετουργικά, την εθιμική ελευθεριότητα, στις κοινωνίες αυτές υπήρχαν και άλλοι τρόποι, πιο μυστικοί και ανομολόγητοι. Η κακώς εννοούμενη αστική ευγένεια και η σεμνοτυφία των ακαδημαικών λαογράφων μας στέρησε από τέτοιου είδους καταγραφές. Κάποιοι ανθρωπολόγοι, ωστόσο, ασχολήθηκαν, όπως για παράδειγμα ο John Campbell με τους Σαρακατσάνους του Ζαγορίου. Κάνει συχνές αναφορές στο γεγονός ότι κοιμόταν πολλοί μαζί στις καλύβες στρωματσάδα και εκεί επαφές απαγορευμένου χαρακτήρα ήταν αναπόφευκτες. Αν μη τι άλλο, λέω εγώ, η επαφή με συγγενείς του άλλου φύλου βοηθούσε στην γνωριμία με τα σώματα....
Τα μεικτά παιχνίδια παρείχαν συχνά, επίσης, δυνατότητες γνωριμίας με την ανατομία του άλλου φύλου, χωρίς να δημιουργούνται παρεξηγήσεις. Άλλωστε, ο χαρακτήρας αυτών των παιχνιδιών ήταν τέτοιος... Περιέγραψα τέτοια παιχνίδια σε προηγούμενο κείμενό μου
Βασίλης Νιτσιάκος
Καθηγητής της Κοινωνικής Λαογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Διαβάστε ακόμη:
👉Ακολουθήστε μας στο facebook, κάνοντας like στη σελίδα Αγναντεύοντας για να βλέπετε πρώτοι τις δημοσιεύσεις μας
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου
Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών