Γράφει ο Στέλιος Φενέκος
Μετά την απροθυμία της Ουκρανίας να συνεχισθεί η 5ετής συμφωνία (την 1η Ιανουαρίου 2025) μεταφοράς φυσικού αερίου με αγωγούς από την Ρωσία μέσω της Ουκρανίας προς την ΕΕ, οι ροές ρωσικού φυσικού αερίου προς την ΕΕ μέσω Ουκρανίας διακόπτονται.
Ο αγωγός Yamal-Europe, ο οποίος μετέφερε ρωσικό φυσικό αέριο μέσω Λευκορωσίας προς την EE, έχει επίσης διακόψει τη λειτουργία του. Επιπλέον, οι αγωγοί Nord Stream μέσω της Βαλτικής Θάλασσας προς τη Γερμανία υπέστησαν ζημιές από εκρήξεις το 2022 και δεν είναι λειτουργικοί (Οι Γερμανοί έστειλαν στοιχεία στις ΗΠΑ και κατηγορούν Ουκρανό ανώτερο αξιωματικό ειδικών δυνάμεων για την δολιοφθορά).
Συνεπώς, οι κύριες οδοί μεταφοράς ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη διακόπτονται πλήρως, με αποτέλεσμα η ΕΕ να αναζητά εναλλακτικές πηγές ενέργειας.
Ωστόσο, η Ρωσία συνεχίζει να προμηθεύει φυσικό αέριο σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες μέσω του αγωγού TurkStream, ο οποίος διέρχεται υποθαλάσσια από τη Μαύρη Θάλασσα και φτάνει στην Τουρκία. Από εκεί, το αέριο μεταφέρεται σε χώρες όπως η Ουγγαρία και η Σερβία. Επίσης, η Ρωσία διατηρεί ενεργές τις εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Τουρκία (μέσω του TurkStream), ενισχύοντας τη γεωπολιτική θέση της Τουρκίας ως κεντρικού ενεργειακού κόμβου στην περιοχή.
ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΚΗ ΑΡΝΗΣΗ
Η διακοπή της προμήθειας φυσικού αερίου από τη Ρωσία προς την ΕΕ μέσω της Ουκρανίας εκτιμάται ότι θα έχει σοβαρές γεωπολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις, ενώ θα αναγκάσει την ΕΕ να αναπροσαρμόσει τη στρατηγική της για την ενεργειακή ασφάλεια.
Αν και φαίνεται ότι θα υπάρξει οικονομική αποδυνάμωση της Ουκρανίας, επειδή τα έσοδα από τη διέλευση φυσικού αερίου είναι κρίσιμα για αυτήν, εν τούτοις επιλέγει την μη ανανέωση της συμφωνίας, ενώ επίσης φαίνεται να χάνει έναν σημαντικό μοχλό πίεσης προς τη Ρωσία και την ΕΕ. Ήδη χώρες της ΕΕ που εξαρτώνται άμεσα από τον αγωγό αυτό αντιδρούν (Σλοβακία, Τσεχία, Ουγγαρία κλπ). Είναι προφανές ότι πρώτος στόχος της είναι η αρνητική επίδραση στη ρωσική οικονομία, αν και η Ρωσία διαθέτει εναλλακτικές μεθόδους, η απώλεια της ουκρανικής διαδρομής δημιουργεί επιπλέον κόστος και περιορίζει την ευελιξία της.
Η απόφαση αυτή της Ουκρανίας μπορεί να ερμηνευθεί ως στρατηγικό μήνυμα αποφασιστικότητας, ότι δεν είναι διατεθειμένη να συνεργαστεί με τη Ρωσία υπό καμία συνθήκη, ακόμα και για οικονομικούς λόγους, και ότι δεν είναι απλά μια χώρα διέλευσης για ρωσικό φυσικό αέριο αλλά επιδιώκει έναν ενεργό ρόλο στην προσπάθεια απομόνωσης της Ρωσίας. Η Ρωσία χρησιμοποιεί το φυσικό αέριο ως όπλο πίεσης και αντίστοιχα, η Ουκρανία επιδιώκει να δείξει ότι μπορεί να αντιδράσει, ακόμα και αν αυτό έχει κόστος για την ίδια.
Η απόφαση αυτή όμως μπορεί να δημιουργήσει εντάσεις με ευρωπαϊκές χώρες που εξαρτώνται από το ρωσικό φυσικό αέριο. Χώρες όπως η Γερμανία, η Τσεχία, η Σλοβακία και η Ουγγαρία μπορεί να θεωρήσουν ότι η Ουκρανία δεν λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες τους, γεγονός που θα μπορούσε να επηρεάσει την ευρωπαϊκή ενότητα στην υποστήριξή τους.
Είναι πολύ πιθανό να υπάρξει πίεση στις αγορές ενέργειας, με την τιμή του φυσικού αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας να εκτοξευθεί, επηρεάζοντας την ευρωπαϊκή οικονομία και αυξάνοντας τις κοινωνικές και πολιτικές εντάσεις.
Η διακοπή αυτή ενδέχεται επίσης να δημιουργήσει πολιτική πίεση και σε άλλες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, οι οποίες ήδη αντιμετωπίζουν ενεργειακή κρίση και να υπάρξουν αρνητικές επιπτώσεις στις σχέσεις Ουκρανίας-ΕΕ, δεδομένου ότι η Ουκρανία βασίζεται στην υποστήριξη της ΕΕ (οικονομική και στρατιωτική) για να συνεχίσει τον πόλεμο.
Παρά την πιθανή δυσαρέσκεια χωρών μελών της ΕΕ, η κίνηση της Ουκρανίας θα αξιολογηθεί από την ικανότητα της ΕΕ να προσαρμοστεί γρήγορα και να αντιμετωπίσει την ενεργειακή κρίση.
Ο ρόλος της Ουκρανίας και άλλων γεωπολιτικών "κόμβων" θα επαναξιολογηθεί. Και αυτό μπορεί να δημιουργήσει ευκαιρίες διαφοροποίησης για την ΕΕ προκειμένου να μειώσει την εξάρτησή της από το ρωσικό φυσικό αέριο.
ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΑΠΌ ΕΕ
Για να καλύψει τις ενεργειακές της ανάγκες, η ΕΕ θα πρέπει να κινηθεί προς διάφορες κατευθύνσεις, για μεγαλύτερη ενεργειακή ανεξαρτησία από την Ρωσία, και να ενισχύσει συμμαχίες με χώρες παραγωγούς φυσικού αερίου εκτός Ρωσίας, όπως η Νορβηγία (που ήδη παρέχει φυσικό αέριο μέσω αγωγών), το Αζερμπαϊτζάν (μέσω του Southern Gas Corridor), η Αλγερία και η Νιγηρία. Θα αναγκασθεί δε να ενισχύσει τις εισαγωγές LNG από χώρες όπως το Κατάρ και οι ΗΠΑ. Για να επιτευχθεί αυτό, χρειάζονται επενδύσεις σε τερματικούς σταθμούς LNG και υποδομές αποθήκευσης και ανάπτυξης στρατηγικών αποθεμάτων ώστε να μετριαστούν οι διακυμάνσεις στον εφοδιασμό.
Όσον αφορά τις εναλλακτικές πηγές ενέργειας, η επέκταση των ανανεώσιμων πηγών δεν προσφέρει άμεση λύση. Αναγκαστικά η ΕΕ θα πιεσθεί για επιτάχυνση της μετάβασης σε ΑΠΕ (αιολική, ηλιακή και υδροηλεκτρική ενέργεια), προκειμένου να μειώσει την εξάρτηση από το φυσικό αέριο μακροπρόθεσμα (αν και ήδη έχουν γίνει σημαντικά βήματα.
Παράλληλα, επενδύσεις σε τεχνολογίες αποθήκευσης ενέργειας (υδροηλεκτρικά έργα, μπαταρίες, υδρογόνο) θα προωθηθούν για να βοηθήσουν στη σταθερότητα του δικτύου.
Θα επιταχύνει δε τις επενδύσεις για να ληφθούν περισσότερα μέτρα για την μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και την ενίσχυση της ενεργειακής αποδοτικότητας , όπως η αναβάθμιση κτηρίων, οι ενεργειακά αποδοτικές τεχνολογίες και η προώθηση της ηλεκτροκίνησης.
Η επέκταση της χρήσης πυρηνικής ενέργειας αν και αμφιλεγόμενη θα εξετασθεί ευρύτερα, δεδομένου ότι μπορεί να αποτελέσει μία αξιόπιστη και χαμηλών εκπομπών άνθρακα λύση για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της ΕΕ.
Ωστόσο, οι αλλαγές αυτές θα απαιτήσουν χρόνο, μεγάλες επενδύσεις και ευρεία πολιτική συναίνεση σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Η διακοπή της προμήθειας φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας επηρεάζει άμεσα και την Ελλάδα, κυρίως λόγω της ενεργειακής εξάρτησης της χώρας από το φυσικό αέριο, αλλά και λόγω της γεωπολιτικής της θέσης ως περιφερειακού ενεργειακού κόμβου. Παράλληλα, οι εξελίξεις αυτές δημιουργούν προκλήσεις αλλά και ευκαιρίες για την Τουρκία, η οποία μπορεί να ενισχύσει τον ρόλο της ως βασική διαδρομή για την ενεργειακή τροφοδοσία της Ευρώπης.
Αν και η Ελλάδα έχει διαφοροποιήσει κάποιες από τις πηγές της, η εξάρτησή της από εισαγωγές εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση.
Οι δε γεωπολιτικές εντάσεις στην περιοχή καθιστούν την ενεργειακή ασφάλεια κρίσιμη για την Ελλάδα.
Η διακοπή ροής μέσω Ουκρανίας μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση τιμών, λόγω περιορισμένης προσφοράς στις ευρωπαϊκές αγορές. Το υψηλότερο κόστος φυσικού αερίου επηρεάζει την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και αυξάνει το κόστος για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις.
Όμως δημιουργούνται και αναπτυξιακές ευκαιρίες για την χώρα μας (εφόσν υπάρξει πολιτική βούληση και κατάλληλη στρατηγική) που μπορούν να ενισχύσουν τον ρόλο της ως ενεργειακό κόμβος μέσω του TAP (Trans Adriatic Pipeline) και του IGB (Interconnector Greece-Bulgaria) που μεταφέρουν φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν.
Η περαιτέρω επέκταση της Ρεβυθούσας και οι νέες επενδύσεις σε πλωτές μονάδες αποθήκευσης (FSRU – με ανάπτυξη επιπλέον πλωτών σταθμών σε στρατηγικές τοποθεσίες, όπως π.χ. η Πελοπόννησος και Κρήτη) μπορούν να αυξήσουν σημαντικά την ευελιξία της Ελλάδας.
Η λειτουργία του σταθμού LNG στην Αλεξανδρούπολη (υπό κατασκευή) μπορεί να αποτελέσει σημαντικό έργο για την αύξηση της δυνατότητας εισαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου από άλλες χώρες (ΗΠΑ, Κατάρ, Αίγυπτος).
Η συνεργασία μας με άλλες χώρες της Ανατολικής Μεσογείου (π.χ. Αίγυπτο, Ισραήλ, Κύπρο) για την αξιοποίηση ήδη εντοπισθέντων κοιτασμάτων φυσικού αερίου και την μεταφορά του, αλλά και νέων που βρίσκονται υπό έρευνα (καθώς και άλλων που μπορούν να εντοπισθούν) καθίσταται αναγκαία όχι μόνο για την χώρα μας αλλά και για την ΕΕ ολόκληρη. Οι έρευνες για κοιτάσματα φυσικού αερίου νοτιοδυτικά της Κρήτης και στο Ιόνιο μπορούν να προσφέρουν μακροπρόθεσμη λύση στην ενεργειακή εξάρτηση της χώρας.
Προκειμένου να υπάρξει ο απαιτούμενος βαθμός ενεργειακής ασφάλειας και για να μειωθεί η εξάρτηση της Ελλάδας από το φυσικό αέριο καθίσταται στρατηγικός στόχος η επιτάχυνση της ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) (υδροηλεκτρικών σταθμών, αιολικών και ηλιακών πάρκων), σε συνδυασμό με επενδύσεις σε υποδομές αποθήκευσης ενέργειας (υδροηλεκτρικά έργα, μπαταρίες, υδρογόνο). Η ηλεκτρική διασύνδεση των νησιών με το ηπειρωτικό δίκτυο θα μειώσει επίσης την εξάρτηση από φυσικό αέριο για ηλεκτροπαραγωγή.
Η ενεργειακή εξοικονόμηση μέσω μέτρων και κινήτρων μείωσης της κατανάλωσης και αναβάθμισης κτηρίων και βιομηχανικών μονάδων με ενεργειακά αποδοτικές τεχνολογίες μπορεί να μειώσει άμεσα και σημαντικά την ζήτηση για φυσικό αέριο.
ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ;
Η Τουρκία επωφελείται σημαντικά από τις εξελίξεις, ενισχύοντας τον ρόλο της ως βασικού ενεργειακού κόμβου. Οι αγωγοί TurkStream και Southern Gas Corridor τοποθετούν την Τουρκία στο επίκεντρο της ενεργειακής τροφοδοσίας της Ευρώπης (ενώ καταφέρνει διατηρεί τις σχέσεις της με τη Ρωσία) και μπορεί να αυξήσει τη ροή φυσικού αερίου μέσω των υποδομών της, ενισχύοντας τη γεωπολιτική της σημασία.
Τα πρόσφατα ευρήματα φυσικού αερίου στη Μαύρη Θάλασσα (όπως δηλώνει) καθώς και οι ευνοϊκές σχέσεις εφοδιασμού από την Ρωσία (παρά τις κυρώσεις που έχουν επιβληθεί), ενισχύουν την ενεργειακή της αυτάρκεια. Όμως η διεύρυνση της σχέση εξάρτησης από την Ρωσία (και στα πυρηνικά εργοστάσια) είναι κρίσιμος παράγοντας που μπορεί να περιορίσει την διεθνή της επιρροή.
Οι εντάσεις στις σχέσεις της με την Ελλάδα και την Κύπρο, καθώς και η γεωπολιτική αστάθεια στη Συρία και τον Καύκασο, ενδέχεται να περιορίσουν τις προοπτικές της, εάν δεν καταφέρει να εξισορροπήσει τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ, την Ρωσία, την ΕΕ, το Ισραήλ και άλλες χώρες της περιοχής.
ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ
1) Οι εξελίξεις με τη διακοπή της ροής φυσικού αερίου μέσω Ουκρανίας, σε συνδυασμό με τις φιλοδοξίες της Τουρκίας, καθιστούν αναγκαία για την χώρα μας μια πολυεπίπεδη στρατηγική, η οποία να συνδυάζει ενεργειακές επενδύσεις και γεωπολιτικές πρωτοβουλίες.
2) Η Ελλάδα έχει την ευκαιρία να ενισχύσει την ενεργειακή της αυτονομία και το γεωπολιτικό της αποτύπωμα, ενώ παράλληλα να αντισταθμίσει την πιθανή μονομερή κυριαρχία της Τουρκίας.
3) Η υλοποίηση έργων μεταφορά φυσικού αερίου όπως ο EastMed, η ηλεκτρική διασύνδεση μέσω του αγωγού Ισραήλ - Κύπρου - Κρήτης, η εμβάθυνση της ενεργειακής συνεργασίας για εισαγωγές LNG από την Αίγυπτο και η συμμετοχή σε κοινές έρευνες στην Ανατολική Μεσόγειο, η αξιοποίηση εγχώριων κοιτασμάτων σε Κρήτη και Ιόνιο (με δέσμευση μεγάλων ενεργειακών εταιρειών - π.χ. ExxonMobil, Total) και η ανάπτυξη των ΑΠΕ είναι στρατηγικής σημασίας.
4) Παράλληλα, οι διπλωματικές συνεργασίες με χώρες-κλειδιά, όπως η Κύπρος, το Ισραήλ και η Αίγυπτος, καθώς και η στενή σχέση με την ΕΕ και τις ΗΠΑ, θα εξασφαλίσουν ότι η Ελλάδα παραμένει κεντρικός παίκτης στην περιοχή. Είναι αναγκαία η εμβάθυνση της συνεργασίας με τις ΗΠΑ για την εισαγωγή LNG και τη στήριξη έργων που μειώνουν την ευρωπαϊκή εξάρτηση από τη Ρωσία.
5) Η Ελλάδα μπορεί να προωθήσει την ενεργειακή αλληλεγγύη μέσω της ΕΕ, λειτουργώντας ως βασικός ενεργειακός κόμβος για τις χώρες των Βαλκανίων, υποστηρίζοντας διασυνοριακά έργων που συνδέουν ενεργειακά δίκτυα μεταξύ Ελλάδας, Βουλγαρίας, Βόρειας Μακεδονίας και Σερβίας.
ΣΗΜ: Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες όμως υλοποίησης μίας τέτοιας στρατηγικής είναι η αμυντική αναβάθμιση της χώρας και κυρίως η ενίσχυση του Πολεμικού Ναυτικού και της Ακτοφυλακής, που θα κληθούν να υποστηρίξουν τα κυριαρχικά μας δικαιώματα για την προστασία των ενεργειακών ερευνών.
Διαβάστε ακόμη
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου
Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών