Τα ερείπια που μιλούν: Ο Φάτος Λουμπόνια και η αποκατάσταση του Σπατς

Η μνήμη είναι εύθραυστη, κι όταν πρόκειται για τραύματα, ο τρόπος που επιλέγουμε να θυμόμαστε —ή να ξεχάσουμε— λέει περισσότερα για μας απ’ ό,τι για το παρελθόν. Ο συγγραφέας και πρώην πολιτικός κρατούμενος Φάτος Λουμπόνια έθεσε ένα τέτοιο κρίσιμο ερώτημα γύρω από την τύχη του στρατοπέδου Σπατς, όπου ο ίδιος φυλακίστηκε: πρέπει να αποκαταστήσουμε ή να διατηρήσουμε όπως έχει;

Η φωνή της εγκατάλειψης
Η θέση του Λουμπόνια είναι ξεκάθαρη και βαριά με προσωπική εμπειρία. Ο ίδιος δεν βλέπει νόημα σε μια πλήρη «αποκατάσταση» των φυλακών, μια επιστροφή στην αρχική τους μορφή. Αντίθετα, ζητά να διατηρηθούν τα ερείπια, να ενισχυθούν μόνο για λόγους ασφάλειας, να μείνουν εκεί, όπως είναι – σιωπηλά, αλλά εύγλωττα.
Όπως λέει χαρακτηριστικά: «Ένα τούβλο από τότε που έχει πέσει μιλάει καλύτερα από ένα τούβλο καλυμμένο με κονίαμα από το 2025.» Αυτή δεν είναι απλώς μια αισθητική άποψη· είναι μια βαθιά πολιτική και φιλοσοφική θέση για το πώς διαχειριζόμαστε το παρελθόν μας.

Μνήμη ή μουσειοποίηση;
Η πρόταση του Λουμπόνια – σύμφωνη και με το Σχέδιο Διαχείρισης του Ιδρύματος Santagata – αποκλείει την ιδέα να ανακατασκευαστεί όλο το στρατόπεδο. Προβλέπει τη διατήρηση των ερειπίων και την παράλληλη δημιουργία ενός νέου κτιρίου-μουσείου, όπου θα αναπτυχθεί η ιστορική αφήγηση με μαρτυρίες, ντοκουμέντα και φωτογραφίες.
Πρόκειται για μια προσέγγιση που θυμίζει την πολιτική διαχείρισης σε χώρους όπως το Άουσβιτς ή το Μπουχενβαλντ: όχι αναπαράσταση του παρελθόντος, αλλά παρουσία του τραύματος μέσα από τα ίχνη που άφησε.

Τα όρια της σιωπής
Ωστόσο, δεν είναι όλα απλά. Υπάρχει και η άλλη πλευρά του προβληματισμού: πώς θα καταλάβει ο επισκέπτης τι ήταν το Σπατς αν το δει μόνο ως ερείπια; Μπορεί η φθορά να μιλήσει μόνη της, ή χρειάζεται και μια αναπαράσταση για να φανεί το μέγεθος της βαρβαρότητας;
Ο Λουμπόνια προτείνει την αποκατάσταση ενός μόνο κελιού. Κάποιοι ίσως αναρωτηθούν αν αυτό αρκεί. Ή αν, τελικά, υπάρχει ο κίνδυνος μια υπερβολικά «σιωπηλή» προσέγγιση να αφήσει την ιστορία ημιτελή.

Η πολιτιστική διαχείριση ως καθρέφτης κοινωνίας
Τέλος, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε και την πολιτική διάσταση. Ο ίδιος καταγγέλλει ότι ενώ το Υπουργείο έχει εγκρίνει το συγκεκριμένο σχέδιο, το Ινστιτούτο Πολιτιστικής Κληρονομιάς προχωρά σε αντίθετες ενέργειες. Αν ισχύει αυτό, πρόκειται για θεσμική αντίφαση με βαθιές συνέπειες: πώς μπορούμε να εμπιστευθούμε μια πολιτιστική διαχείριση που δεν συνομιλεί ούτε καν με τα ίδια της τα εργαλεία;

Ένας χώρος-πληγή, ένας λαός-μάρτυρας
Το Σπατς δεν είναι απλώς ένα σύνολο παλιών κτιρίων. Είναι χώρος-πληγή, καθρέφτης της αδυναμίας μας να αντιμετωπίσουμε κατάματα το παρελθόν. Η πρόταση Λουμπόνια δεν αφορά μόνο την αποκατάσταση ενός χώρου· αφορά την αποκατάσταση της συλλογικής μας ευαισθησίας.
Και αυτό, τελικά, είναι το πιο δύσκολο έργο απ’ όλα.

Διαβάστε ακόμη

* Η Αλβανία και η κρίση αξιοπιστίας της Δύσης

* Ο Ράμα κάνει μπουγάδα πατριωτισμού

* Λουμπόνια: Ο Ράμα χρησιμοποιεί τον εθνικισμό για να ξεπλύνει τη διαφθορά

👉 Εγγραφείτε στο κανάλι του Apenadi.Blogspot στο Youtube