Η Ιερά Μονή Προφήτου Ηλία στους Γεωργουτσάτες: Φάρος Πίστης και Μαρτυρίας στη Δρόπολη της Βορείου Ηπείρου

Στην καρδιά της ιστορικής Δρόπολης, στην πλαγιά ενός γυμνού και δυσπρόσιτου βουνού του χωριού Γεωργουτσάτες, βρίσκεται κρυμμένη σαν πολύτιμος λίθος η Ιερά Μονή Προφήτου Ηλία. Αν και απέχει μόλις λίγο παραπάνω από μία ώρα με τα πόδια από το χωριό, η τοποθεσία της σε φυσικό βαθούλωμα καθιστά τη μονή αόρατη στον περιηγητή, εκτός αν ακολουθήσει το σημάδι των δύο χαρακτηριστικών δέντρων που οδηγούν στο μονοπάτι.

Η μονή, με ρίζες που χάνονται στα βάθη του χρόνου, αναφέρεται ήδη από τον 16ο αιώνα, όταν οι κάτοικοι ζήτησαν και έλαβαν άδεια από τον καδή Αργυροκάστρου για την επισκευή του ναού. Η επιδιορθωτική αυτή πράξη, αποτυπωμένη σε τουρκικό έγγραφο, φανερώνει τη σημασία που απέδιδαν οι ντόπιοι στη διατήρηση του ιερού χώρου.

Αρχιτεκτονικά, ο ναός αποπνέει την αυθεντικότητα της ηπειρώτικης παράδοσης. Χτισμένος από λιθάρια όχι ιδιαίτερα επεξεργασμένα, φέρει καμαροσκέπαστο μονόχωρο σχέδιο, με νάρθηκα και υπόστεγο στην είσοδο. Η στέγη καλύπτεται από πέτρινες πλάκες, ενώ το εσωτερικό κοσμείται με εντυπωσιακές τοιχογραφίες, αρκετές από τις οποίες έχουν διασωθεί σε καλή κατάσταση παρά την εγκατάλειψη και τις φθορές της κομμουνιστικής περιόδου, που άφησε πίσω της βεβηλωτικά συνθήματα και επιγραφές.

Ιδιαίτερη μνεία αξίζει η αγιογράφηση του νάρθηκα το 1617 από τον γνωστό ζωγράφο Μιχαήλ Λινοτοπίτη, με επιγραφή που σώζεται μέχρι σήμερα. Παλιότερη επιγραφή του 1586 αποδίδεται στον μοναχό Νικηφόρο, ο οποίος υπήρξε και ηγούμενος της μονής. Αυτά τα επιγραφικά τεκμήρια, μαζί με τα υπολείμματα του τέμπλου και τις σημειώσεις σε λειτουργικά βιβλία της μονής, διασώζουν πολύτιμα στοιχεία της θρησκευτικής ζωής του τόπου.

Ο περίβολος της μονής μαρτυρά το παρελθόν μεγαλείο της: κατεστραμμένα κελιά, ίχνη από παλιά σκαλοπάτια και το καλοκαιρινό υπόστεγο με το πηγάδι στη δυτική πλευρά. Εκεί εντοπίζεται και πλάκα του 1735, αφιερωμένη από τον Μαστορονικόλα, λαϊκό δωρητή της μονής.

Στα χρόνια της ακμής της, η μονή αποτέλεσε πνευματικό και κοινωνικό κέντρο της περιοχής. Είχε στην κατοχή της εκτεταμένη περιουσία, όπως καλλιεργήσιμα εδάφη, λιβάδια, δάση, αμπέλια, ελαιόδεντρα, καθώς και δύο υδρόμυλους, πλήθος ζώων και αγροτικά κτίσματα. Ανάμεσα στα αφιερώματα της μονής περιλαμβάνονται σπάνια λειτουργικά σκεύη, άμφια και τεμάχια ιερών λειψάνων.

Η παρακμή ήρθε με την κακοδιαχείριση. Στα μέσα του 19ου αιώνα η μονή εγκαταλείφθηκε, με μεγάλο οικονομικό χρέος. Παρά την προσωρινή της ανόρθωση από τον ιερέα Ιωάννη Ζάρο το 1907, τα προβλήματα επέστρεψαν, και ο κίνδυνος απώλειας των κτημάτων της έγινε υπαρκτός, αφού πολλοί κάτοικοι – διωκόμενοι από τους Οθωμανούς – αφιέρωναν τις περιουσίες τους στη μονή για να τις σώσουν, χωρίς να υπάρχουν επίσημα συμβόλαια.

Σημαντικό τεκμήριο της πολιτικής και θρησκευτικής ιστορίας υπήρξε ένα χρυσόβουλο, γραμμένο σε μεμβράνη, το οποίο παραδόθηκε το 1911 στον Μητροπολίτη Δρυϊνουπόλεως και ακολούθως απεστάλη στο Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδος στην Αθήνα. Το έγγραφο αυτό, που παραλίγο να πέσει σε χέρια αρχαιοκαπήλων, υπενθυμίζει τον αμύθητο πολιτισμικό πλούτο που κρύβουν τέτοιες μονές.

Παρά τις αλλεπάλληλες δυσκολίες, η μονή του Προφήτη Ηλία παραμένει ζωντανό μνημείο πίστης και ελληνικής συνέχειας στη Βόρειο Ήπειρο. Μαρτυρεί τον αγώνα των τοπικών πληθυσμών για επιβίωση και διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας μέσα σε αλλεπάλληλους διωγμούς, πολιτικές αναταραχές και μακρόχρονη εγκατάλειψη.

Η ανάδειξη της Ιεράς Μονής, η αποκατάσταση του μνημείου και η προβολή του στην εθνική και διεθνή πολιτιστική κοινότητα θα μπορούσε να συμβάλει ουσιαστικά στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης και της πολιτισμικής μας κληρονομιάς.