Ο συγγραφέας επιχειρεί κάτι που μέχρι σήμερα δεν είχε γίνει σε τέτοιο βάθος. Με βάση νέα αρχειακά τεκμήρια από τρία διαφορετικά κράτη –Ιταλία, Αλβανία και Ελλάδα– χαρτογραφεί την περιπέτεια μιας μειονότητας που αναγκάστηκε να διαλέξει πλευρά μέσα σε έναν κόσμο που κατέρρεε. Για τους Βορειοηπειρώτες, η έννοια της «αντίστασης» δεν ήταν ποτέ μονοσήμαντη: άλλοτε συνδεόταν με την ελπίδα για αυτονομία ή ένωση με την Ελλάδα, άλλοτε με την ανάγκη επιβίωσης μέσα σε ένα τοπίο φόβου και βίας.
Το βιβλίο φέρνει στο φως στοιχεία που για δεκαετίες έμεναν στο σκοτάδι. Η ιταλική πολιτική απέναντι στους μειονοτικούς, η λειτουργία της ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης στις πιο ταραγμένες μέρες του πολέμου, αλλά και η δράση της οργάνωσης ΜΑΒΗ παρουσιάζονται με τρόπο ψύχραιμο και τεκμηριωμένο. Ταυτόχρονα, ο Γιώτης εξετάζει –για πρώτη φορά τόσο συστηματικά– τη στάση του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ απέναντι στους Βορειοηπειρώτες, φωτίζοντας το πώς οι δύο μεγάλες αντιστασιακές οργανώσεις επιχείρησαν να προσεγγίσουν ή να ελέγξουν τη μειονότητα.
Το ενδιαφέρον στοιχείο εδώ δεν είναι μόνο τα νέα δεδομένα, αλλά και η απόπειρα να κατανοηθεί πώς και γιατί η μειονότητα οδηγήθηκε σε διαφορετικές πορείες. Ποιοι ήταν οι μηχανισμοί πίεσης; Πώς διαμορφώθηκαν οι προσδοκίες; Και κυρίως: πώς ένα εθνικό αφήγημα μπορεί να γίνει διχαστικό, ακόμη και μέσα στην ίδια κοινότητα;
Παρά τις οκτώ δεκαετίες που έχουν περάσει, η ιστορία αυτή παραμένει αναπάντεχα επίκαιρη. Οι εντάσεις στο Βαλκανικό τοπίο, τα ζητήματα ταυτότητας και μειονοτικών δικαιωμάτων, αλλά και οι μνήμες των οικογενειών που κουβαλούν ακόμη το βάρος αυτής της περιόδου, κάνουν το βιβλίο του Γιώτη κάτι παραπάνω από μια ακαδημαϊκή έρευνα.
Είναι μια υπενθύμιση ότι η ιστορία των μικρών κοινοτήτων δεν είναι ποτέ δευτερεύουσα. Συχνά καθορίζει όσο και οι πράξεις των μεγάλων δυνάμεων τη μορφή του κόσμου.
Το «Δύο δρόμοι» δεν επιδιώκει να αναζωπυρώσει πάθη ούτε να επιβεβαιώσει παλιές βεβαιότητες. Προσφέρει όμως κάτι σπάνιο: μια ψύχραιμη, τεκμηριωμένη, ανθρώπινη ματιά σε μια δύσκολη ιστορική καμπή. Με καθαρή γραφή και ιδιαίτερη ευαισθησία, ο Σπύρος Γιώτης δείχνει πώς μια μικρή μειονότητα βρέθηκε αντιμέτωπη με μεγάλα διλήμματα – και πώς αυτά τα διλήμματα συνεχίζουν να μας απασχολούν μέχρι σήμερα.
Σε μια εποχή όπου η ιστορική μνήμη συχνά εργαλειοποιείται, το βιβλίο λειτουργεί ως αντίδοτο: ως πρόσκληση να δούμε το παρελθόν όχι μέσα από φανατικές γραμμές, αλλά μέσα από τα γεγονότα.
Το βιβλίο φέρνει στο φως στοιχεία που για δεκαετίες έμεναν στο σκοτάδι. Η ιταλική πολιτική απέναντι στους μειονοτικούς, η λειτουργία της ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης στις πιο ταραγμένες μέρες του πολέμου, αλλά και η δράση της οργάνωσης ΜΑΒΗ παρουσιάζονται με τρόπο ψύχραιμο και τεκμηριωμένο. Ταυτόχρονα, ο Γιώτης εξετάζει –για πρώτη φορά τόσο συστηματικά– τη στάση του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ απέναντι στους Βορειοηπειρώτες, φωτίζοντας το πώς οι δύο μεγάλες αντιστασιακές οργανώσεις επιχείρησαν να προσεγγίσουν ή να ελέγξουν τη μειονότητα.
Το ενδιαφέρον στοιχείο εδώ δεν είναι μόνο τα νέα δεδομένα, αλλά και η απόπειρα να κατανοηθεί πώς και γιατί η μειονότητα οδηγήθηκε σε διαφορετικές πορείες. Ποιοι ήταν οι μηχανισμοί πίεσης; Πώς διαμορφώθηκαν οι προσδοκίες; Και κυρίως: πώς ένα εθνικό αφήγημα μπορεί να γίνει διχαστικό, ακόμη και μέσα στην ίδια κοινότητα;
Παρά τις οκτώ δεκαετίες που έχουν περάσει, η ιστορία αυτή παραμένει αναπάντεχα επίκαιρη. Οι εντάσεις στο Βαλκανικό τοπίο, τα ζητήματα ταυτότητας και μειονοτικών δικαιωμάτων, αλλά και οι μνήμες των οικογενειών που κουβαλούν ακόμη το βάρος αυτής της περιόδου, κάνουν το βιβλίο του Γιώτη κάτι παραπάνω από μια ακαδημαϊκή έρευνα.
Είναι μια υπενθύμιση ότι η ιστορία των μικρών κοινοτήτων δεν είναι ποτέ δευτερεύουσα. Συχνά καθορίζει όσο και οι πράξεις των μεγάλων δυνάμεων τη μορφή του κόσμου.
Το «Δύο δρόμοι» δεν επιδιώκει να αναζωπυρώσει πάθη ούτε να επιβεβαιώσει παλιές βεβαιότητες. Προσφέρει όμως κάτι σπάνιο: μια ψύχραιμη, τεκμηριωμένη, ανθρώπινη ματιά σε μια δύσκολη ιστορική καμπή. Με καθαρή γραφή και ιδιαίτερη ευαισθησία, ο Σπύρος Γιώτης δείχνει πώς μια μικρή μειονότητα βρέθηκε αντιμέτωπη με μεγάλα διλήμματα – και πώς αυτά τα διλήμματα συνεχίζουν να μας απασχολούν μέχρι σήμερα.
Σε μια εποχή όπου η ιστορική μνήμη συχνά εργαλειοποιείται, το βιβλίο λειτουργεί ως αντίδοτο: ως πρόσκληση να δούμε το παρελθόν όχι μέσα από φανατικές γραμμές, αλλά μέσα από τα γεγονότα.
Διαβάστε ακόμη
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου
Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών