Το καλοκαιρι του 1958 πραγματοποίησα την τρίτη επίσημη αποστολή μου στους Αγίους Σαράντα στo πλαίσιο της Επιτροπής Καθαρισμού των στενών Κερκύρας απ’ τις νάρκες που είχαν βάλει οι Αλβανοί με συνέπεια την ανατίναξη των δύο αγγλικών αντιτορπιλικών, υπό τον πλοίαρχο (Β.Ν.*) Ε. Δημοτάκη, ως πρόεδρο, και τον αντιπλοίαρχο (Β.Ν.) Πύρρο Σπυρομήλιο, ως αντιπρόεδρο, όπως φαίνεται στο Φ/Α της έκθεσής μου της 4ης Αυγούστου 1958.
Στις 30 Ιουλίου το πρωί επιβιβαστήκαμε στην Κέρκυρα, επί του Βασιλικού Πλοίου, Πλωτάρχης «ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΗΣ» μια 7μελής επιτροπή για την υπογραφή του Πρωτοκόλλου Καθαρισμού του στενού, και στις 10 π.μ. φθάσαμε στους Αγίους Σαράντα, γενέτειρά μου, και αγκυροβολήσαμε στο ιστορικό λιμάνι της Βορείου Ηπείρου. Μετά την αποβίβασή μας από το σκάφος, μας υπο¬δέχθηκαν ο πλοίαρχος «σύντροφος» Abdi Μati, αρχηγός του Αλβανικού Ναυτικού, που αργότερα εκτελέσθηκε ως κατάσκοπος της Ελλάδος (Τσάμης στην καταγωγή, από τη Θεσπρωτία) και ο δ/ντής του ΥΠΕΞ «σύντροφος» ΓΙΟΒΑΝΙ και άλλοι.
Στη συνέχεια επιβιβασθήκαμε σε αλβανικά αυτοκίνητα και μεταβήκαμε στην ανατολική πλευρά της πόλεως, στο ξενοδοχείο «ALBTURIST» επί της οδού Αγίων Σαράντα-Τσούκα, όπου και καταλύσαμε τα μέλη της Ελληνικής Επιτροπής.
Η επίσκεψη στον ιερό ναό Αγίου Χαράλαμπου
Το απόγευμα περί ώραν 7 επισκέφθηκα, μαζί με το Σημαιοφόρο του πλοίου, τον Ιερόν Ναόν του Αγίου Χαραλάμπους, όπου συνάντησα τον ιερέα Παπαχρήστον, από τον Αγιο Βασίλειο. Ενώ έψελνε τον Εσπερινόν και ύψωσε την φωνήν του όταν πληροφορήθηκε την παρουσία μας, βροντοφωνάζοντας το «Τη Υπερμάχω Στρατηγώ τα νικητήρια», ένα ρίγος συγκινήσεως διαπέρασε το κορμί μου.
Ασπάστηκα τον κουρελή ιερέα, έτσι τον είχε καταντήσει η αλβανική κυριαρχία, και αφού ανταλλάξαμε λίγα λόγια για τη ζωή στην πόλη απεχώρησα κατασυγκινημένος.
Εφυγε το «Αλβανίας»
Από τις 31 Ιουλίου έως τις 2 Αυγούστου 1958, οι εργασίες διεξήχθησαν ομαλά. Στις 2 Αυγούστου θα γινόταν η υπογραφή του Πρωτοκόλλου, όμως λόγω εμπλοκής σημαντικού στοιχείου από πλευράς Αλβανών η υπογραφή ανεβλήθη. Και να τι είχε συμβεί: «Όταν μου δόθηκε να ελέγξω το κείμενο του Πρωτόκολλου από ελληνικής πλευράς για την ακρίβειά του, στο τέλος αντιδρώ. Στο «Εν Αγίοις Σαράντα» οι Αλβανοί είχαν προσθέσει το προσδιοριστικό «Αλβανίας». Δηλαδή «Εν Αγίοις Σαράντα Αλβανίας». Και τότε λέγω: «Δεν υπογράφω». «Υπόγραψε» μου λέγει ο Δημοτάκης, ο πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής. «Δεν υπογράφω» του απαντώ. «Υπόγραψε! – μου λέγει. Ο Καραμανλής θέλει το Πρωτόκολλο». «Δεν υπογράφω, του επαναλαμβάνω, εκτός αν αφαιρεθεί το «Αλβανίας». «Εγώ είμαι από αυτή την ιερή πόλη. Είναι γεγονός ότι σήμερα είναι εντός Αλβανίας. Η Ελλάδα όμως έχει διεκδικήσεις για τη Βόρειο Ήπειρο και δεν έχει λυθεί ακόμη το ζήτημα. Γι’ αυτό αρνούμε να υπογραψω.» «Θα σε στείλω Στρατοδικείο» μου λέγει ο Δημοτάκης. Παρεμβαίνων ο Σπυρομήλιος λέγει: «Πλοίαρχε, μη τον πιέζεις τον ανθυπολοχαγό, κάπου έχει δίκιο». Ετσι η συνεδρίαση έληξε για την επομένη. Μετά τη λήξη της συνεδρίασης, ο Σπυρομήλιος με ρώτησε «Πώς θα θέσουμε το θέμα;» Του απαντώ «Θα κοιτάξουμε το Πρωτόκολλο της Κερκύρας, που το υπέγραψαν και οι ίδιοι και εκεί θα στηριχθούμε». Ετσι κι έγινε και την επομένη το θέμα λύθηκε με την άποψή μου. Εφυγε το «Αλβανίας».
Πλήρωσε με τη ζωή του τη ζωή μου
Αργά το βράδυ μετά τη δεξίωση των Αλβανών ενώ καθόμασταν στη βεράντα του ξενοδοχείου βλέπουμε τον περίγυρο να περικυκλώνεται από ενόπλους στρατιώτες.
Περιέργως ξαφνικά βλέπουμε έναν νεαρό να απευθύνεται στον Σπυρομήλιο και να του λέγει: «Φυλάξτε τον ανθυπολοχαγό, θα τον απαγάγουν» κι έφυγε. Για κακή του τύχη, πλήρωσε με τη ζωή του τη ζωή μου. Το έμαθα έπειτα από χρόνια, στο Μούρτο Θεσπρωτίας. Αιωνία του η μνήμη. Ηταν από την Τσούκα και με ήξερε από μικρός.
«Καμιά επαφή με τους Ελληνες»
Στις 3 Αυγούστου μετά την υπογραφή του Πρωτοκόλλου με τον Σπυρομήλιο πήγαμε στην προβλήτα για μπάνιο, κι ενώ ο Σπυρομήλιος κολυμπούσε στη θάλασσα, μπροστά μου εμφανίσθηκε ο συγγενής μου Παύλος Λάτσης από το Πικέρμι Χιμάρας. Είχε υπηρετήσει στις ομάδες του καπετάν Θύμιου Λιώλη και στον Ζέρβα. Μετά τη χειραψία με ρώτησε: «Πού είναι ο Πύρρος;» «Νάτος» του λέγω. Περίμενε κι όταν βγήκε ο Πύρρος από τη θάλασσα που κολυμπούσε, τον αγκάλιασε, τον φίλησε με πάθος, κάτι είπαν μεταξύ τους κι έφυγε προς την πόλη. Για κακή του τύχη στην έξοδό του τον περίμεναν ένστολοι Αλβανοί, τον συνέλαβαν. Τον σακάτεψαν στο ξύλο και τον αλυσσόδεσαν, για παράβαση εντολής: «Καμιά επαφή με τους Ελληνες». Ηταν πατέρας της Αικατερίνης Λάτση, συζύγου του Δημήτρη Γκάτσιου, από τη Λεσινίτσα Αγίων Σαράντα και σύζυγος της Καλλιόπης Κέντρου – Λάτση, υιοθετημένης, κόρης της μητέρας μου με την έγκριση και του Ελληνικού Προξενείου Αγίων Σαράντα. Τέσσερις δεκαετίες μετά ο Παύλος Λάτσης παρασημοφορήθηκε από το Ελληνικό ΥΠΕΞ για την εθνική του δράση.
Η ανεκπλήρωτη επιθυμία του Πύρρου Σπυρομήλιου
Πριν πάρουμε τον δρόμο της επιστροφής ο Σπυρομήλιος ζήτησε να συναντήσει την μητέρα του Καλήνα, του γένους Δήμα, η οποία διέμενε μόνη της στην γενέτειρά του την Χιμάρα. Είχε να την δει απ’ τον Ελληνο-ιταλικό πόλεμο του 1940. Απ’ ό,τι είχα ακούσει, η μητέρα του ήταν μια αληθινή αριστοκράτισσα με σπουδές στην Αίγυπτο και στην Γαλλία αλλά που προτίμησε αντί των σαλονιών τα κακοτράχαλα βουνά της Χιμάρας ακολουθώντας τον άντρα της Νίκο Σπυρομήλιο -και αυτός γνωστός αγωνιστής για τα ελληνικά ιδεώδη. Τρεις φορές τον εξόρισαν οικογενειακώς οι Ιταλοί: το 1917, το 1941 και το 1943. Πέθανε απ’ τον καημό του το 1945.
Η απάντηση των αλβανικών αρχών ήταν αρνητική. Και ο Πύρρος έκανε πέτρα την καρδιά του, αναστέναξε βαριά, και αναγκάστηκε να «συμμορφωθεί» λόγω της αποστολής. Δύο χρόνια μετά με την επέμβαση του ΟΗΕ μπόρεσε να της βγάλει άδεια για να μεταβεί στην Ελλάδα. Η ηρωική, όμως, αυτή μητέρα προτίμησε να περάσει τις τελευταίες μέρες τις ζωής της στη γενέτειρά της.
Ο Πύρρος Σπυρομήλιος, ο ευεργέτης μου
Με την ευκαιρία της επισκέψεως στους Αγίους Σαράντα γνώρισα τον αείμνηστο Πύρρο Σπυρομήλιο, ανιψιό του αρχηγού της Χιμάρας του 1912, Σπύρου Σπυρομήλιου, συνταγματάρχη Χωροφυλακής και εγγονού του στρατηγού Σπυρομήλιου , ιδρυτή του Μετοχικού Ταμείου Στρατού (Μ.Τ.Σ.) μεταξύ των οδών Πανεπιστημίου – Βουκουρεστίου -Σταδίου, στο Σύνταγμα (Στοά Σπυρομήλιου). Μετά την αποστράτευσή του, το 1958, έγινε γενικός διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας (Ε.Ι.Π.) και με διόρισε στη «Φωνή της Ελλάδος», υπεύθυνο της Αλβανικής Εκπομπή και, διά του στρατηγού Αλέξανδρου Νάτσινα, διερμηνέα-μεταφραστή στο υπουργείο Προεδρίας της Κυβερνήσεως από όπου συνταξιοδοτήθηκα.
* Βασιλικό Ναυτικό
Από το περιοδικό ΠΡΟΒΟΛΗ
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου
Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών