«Στολίδι» πολιτισμού το Παρεκκλήσι της Γέννησης στα Τίρανα

Όταν ανοίγει η βαριά μπρούτζινη θύρα του Παρεκκλησιού της Γέννησης στον ορθόδοξο καθεδρικό ναό των Τιράνων, αποκαλύπτεται μία σπουδαία σελίδα στην ιστορία της Τέχνης, ένα έργο μνημειακό, πολιτιστική κληρονομιά του αρχιεπισκόπου Αναστασίου, στον αλβανικό λαό και σε ολόκληρο τον κόσμο.
Το παρεκκλήσι άνοιξε, με αφορμή την συναυλία που πραγματοποίησε η Ορχήστρα «Μίκης Θεοδωράκης» στο πολιτιστικό κέντρο του καθεδρικού ναού της Αναστάσεως του Χριστού, μετά από πρόσκληση του αρχιεπισκόπου Αναστασίου, για απαγγελίες ποιημάτων, που αγάπησε ο μεγάλος μουσικοσυνθέτης.

Ο Λαρισαίος εικαστικός Χρήστος Παπανικολάου, μοναχικός «ταξιδευτής» για 5 χρόνια μέσα στους τοίχους του παρεκκλησιού, δίνει χρώμα και μορφή στην έμπνευση του και «χτίζει» πινελιά- πινελιά ένα μοναδικό έργο.

«Ο Αναστάσιος, μού έδωσε το φως. Με επένευσε, μού έδωσε τη δυνατότητα. Για να κάνεις ένα μεγάλο έργο, χρειάζεσαι μια μεγάλη έμπνευση και αυτή, είναι η προσωπικότητα του αρχιεπισκόπου Αναστάσιου», λέει ο καλλιτέχνης.

Αποτύπωμα και παρακαταθήκη πολιτισμού

Ένα δυναμικό σύνολο, ένα εσωτερικό ταξίδι του δημιουργού, που αποτυπώνεται πάνω στον τοίχο, μία πορεία από τη Γέννηση προς την Αιωνιότητα, κάνει «εκκωφαντική», την ηρεμία στο παρεκκλήσι.

O ζωγράφος, με ιδιαίτερη τεχνική κινείται σε μια κλασική θεματολογία, στον κυρίως ναό, με μία «έκπληξη» στο σταυροθόλιο της οροφής, όπου μέσα από μια έκρηξη γεννιέται το Σύμπαν. Στον δυτικό τοίχο, στον πρόναο, με την πλέον ζωντανή και ρεαλιστική ματιά, καταγράφει την ιστορία της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αλβανία.

Στην ανατολική πλευρά του παρεκκλησιού, μέσα στο Άγιο Βήμα, στο βάθος του χώρου, η σύνθεση της Γέννηση του Χριστού, αποτελεί ένα γλυπτό που «ρέει».

Ο εικαστικός, χρησιμοποιεί μια κυματοειδή κλίμακα. Για να υπερτονίσει την καθετότητα της κόγχης στο Άγιο Βήμα, τα κύρια πρόσωπα, ο Χριστός και η Παναγία, είναι μεγαλύτερα σε κλίμακα, ενώ ακριβώς από πάνω, τρέχει ένας «καταρράκτης» 37 αγγέλων, με τα χαρακτηριστικά των προσώπων τους, να διαφέρουν.

Βγαίνοντας από το Άγιο Βήμα, δεξιά και αριστερά, δύο εικαστικές συνθέσεις, συνδέονται με την εμφάνιση του θεανθρώπου, είναι η Βάπτιση και η Μεταμόρφωση.

Το σταυροθόλιο της του παρεκκλησιού

Ο ζωγράφος, αντιμετωπίζει στο σταυροθόλιο της οροφής, τη σημειωτική της γέννησης του Σύμπαντος, σε άμεση σχέση με την Γέννηση του Θεανθρώπου. Από τον πυρήνα της έκρηξης, βγαίνουν τα τρία σύμβολα της Αγίας Τριάδας, στις κορυφές ενός νοητού τριγώνου. Στον χώρο υψώνονται τέσσερις κίονες. Στην κορυφή του καθενός, βρίσκουμε έναν άγγελο μέσα σε μια νεφέλη να κρατάει μια υδρία, από την οποία φεύγει νερό και σχηματίζει καταρράκτη, ο οποίος διαγράφεται κατακόρυφα στην κολώνα.

Τα νερά του κάθε καταρράκτη από τα τέσσερα σημεία, όπως επίσης και ο ποταμός από τη σύνθεση της βάπτισης, καταλήγουν στο κέντρο του δαπέδου, όπου ένας κύκλος καλυμμένος με θωρακισμένο γυαλί, ορίζει το σημείο από όπου το βαπτιστήριο το οποίο βρίσκεται κάτω του ναού, δέχεται το φυσικό φως.

Οι 2 από τους 4 κίονες που βρίσκονται στο πίσω μέρος, ορίζουν το σημείο όπου διαχωρίζεται ο κυρίως ναός από τον πρόναο.

Ένα εσωτερικό ταξίδι

Καθώς τα μάτια στριφογυρίζουν ασταμάτητα μέσα στο παρεκκλήσι, το βλέμμα σταματά στη δημιουργία, κάτω από ένα φινιστρίνι, στη δεξιά πλευρά της κύριας εισόδου, όπου πολλά πρόσωπα στοιβάζονται γύρω από μια σκάλα. Η συζήτηση με τον ζωγράφο, δίνει το στίγμα της σιωπηλής του έμπνευσης και της προσωπικής του έκφρασης, την πορεία προς το απόλυτο, που στην ορθόδοξη κουλτούρα ταυτίζεται με τον Θεό, όπως αναφέρει. Μας αποκαλύπτει μάλιστα, πως η ιδέα γεννήθηκε ένα βράδυ καλοκαιρινό, όταν από το ανοικτό παράθυρο, έβλεπε την κορυφή του ψηλού καμπαναριού έξω από τον καθεδρικό ναό, το οποίο σχεδίασε προσωπικά ο αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος. Το καμπαναριό στις γωνίες της κορυφής, φέρει 4 λαμπάδες που συμβολίζουν τους Ευαγγελιστές που μίλησαν για την Ανάσταση.

Στην απέναντι πλευρά, η εκκλησία παρομοιάζεται με ένα καράβι το οποίο, μπορεί να βρίσκεται σε ένα γαλήνιο λιμάνι αλλά και σε μεγάλες τρικυμίες, ενώ πάνω από την πύλη εισόδου, ο εικαστικός δεν βλέπει μια κλασική δέηση, αλλά το εσωτερικό της νηός.

Η ιδιαίτερη τεχνική του εικαστικού

Ο Χρήστος Παπανικολάου λέει πως ο χώρος του παρεκκλησιού για 5 χρόνια, λειτούργησε για εκείνον και σαν εργαστήρι έρευνας, τίποτα δεν ήταν δεδομένο, όλα τελούσαν υπό αμφισβήτηση και υπό αναίρεση.

Η «γραφή» του, η οποία αποτελεί καινοτομία στη βυζαντινή αγιογραφία, είναι η γραμμική φωτοσκίαση σε μονοχρωμία, η οποία σε ορισμένα σημεία του ναού, εξελίσσεται σε πολυχρωμία.

Ο ζωγράφος ακροβατεί και ισορροπεί με δεξιοτεχνία στους τοίχους του μικρού ναού.

Η τεχνική του, είναι η παραθετική ζωγραφική. Όπως εξηγεί, παραθέτεις τη μια γραμμή δίπλα στην άλλη, σε αλλεπάλληλα στρώματα, με διαφορετική κατεύθυνση και πύκνωση.

Καθώς αρχίζουμε να ανακαλύπτουμε το μέγεθος της δημιουργίας μέσα από τη χιλιομετρική γραμμική ανάλυση κάθε τετραγωνικού της εσωτερικής επιφάνειας του παρεκκλησιού, συνειδητοποιούμε, πως μετά την πρώτη εντύπωση, η οποία είναι όσα βλέπουμε στο εσωτερικό του ναού, «μπαίνουμε μέσα στον τοίχο», δηλαδή στην ουσία του έργου.

Ο ζωγράφος με απλότητα, θεωρεί πως το έργο στο παρεκκλήσι της Γέννησης, στην ουσία είναι δημιουργία του αρχιεπισκόπου Αναστάσιου, τον οποίον θεωρεί κορυφαία προσωπικότητα και μιλάει για εκείνον με ενθουσιασμό.

«Ο αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος είναι ένας φωτισμένος άνθρωπος που κινείται σε αυστηρά πλαίσια πραγματισμού, κινείται γρήγορα, και ενώ τελειώνει τα έργα, με ασύλληπτους ρυθμούς για τα δικά μας δεδομένα, είχε την τεράστια υπομονή, αυτή εδώ η πόρτα, να παραμείνει κλειστή για 5 χρόνια. Το μόνο που μπορώ να ψελλίσω, σε μια τόσο σημαντική βραδιά, με δημοσιογράφους απόψε εδώ , είναι η περίφημη φράση που ο Μίκης Θεοδωράκης, χαρίζει στον Αρχιεπίσκοπο. «Στον Αναστάσιο της καρδιάς μας"» .

in.gr, ΑΠΕ-ΜΠΕ