Τον Δεκέμβρη 2020, στην 15η ετήσια συνεδρίασή της, η Διακυβερνητική Επιτροπή της Σύμβασης για τη Διαφύλαξη της Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (UNESCO, 2003) ενέκρινε την εγγραφή μετ' επαίνων του προγράμματος «Το Πολυφωνικό Καραβάνι, Ερευνώντας, Διαφυλάσσοντας και Αναδεικνύοντας το Πολυφωνικό Τραγούδι της Ηπείρου» στον Κατάλογο Καλών Πρακτικών Διαφύλαξης της Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Πρόκειται για την πρώτη εγγραφή της Ελλάδας στον Κατάλογο Καλών Πρακτικών Διαφύλαξης της Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και την ένατη συνολικά στους Διεθνείς Καταλόγους.
Η διεθνής αυτή αναγνώριση της εξαιρετικής δουλειάς που κάνει το «Πολυφωνικό Καραβάνι» για την ανάδειξη του πολυφωνικού τραγουδιού στάθηκε η αφορμή για να μιλήσουμε με τον Αλέξανδρο Λαμπρίδη, που είναι ο «κυρατζής» (οδηγητής) του «Πολυφωνικού Καραβανιού» και ταυτόχρονα έφορος Πολιτισμού στην Πανηπειρωτική Συνομοσπονδία Ελλάδας, ενώ οι αναγνώστες μας μπορεί να τον γνωρίζουν και από τις ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές που έκανε για πολλά χρόνια στον «902», όπως και από την παρουσία στα Φεστιβάλ της ΚΝΕ. Παραθέτουμε τη συνέντευξη:
***
-- Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που κάνουν το ηπειρώτικο πολυφωνικό τραγούδι να ξεχωρίζει και ποιες είναι οι ρίζες του;
-- Το πολυφωνικό τραγούδι απαντά σε ελάχιστες περιοχές στον κόσμο. Στα Βαλκάνια το συναντάμε, σχετικά, συχνά. Στην Ελλάδα απαντούν και άλλες πολυφωνίες, στον Βώλακα Δράμας και την Κέρκυρα. Το ηπειρώτικο πολυφωνικό τραγούδι είναι το πιο διαδεδομένο, αποτελώντας ένα από τα σημαντικότερα είδη Λαϊκής Πολυφωνίας παγκόσμια. Επιβιώνει στις δύο πλευρές των ελληνοαλβανικών συνόρων, σε Πωγώνι, Δερόπολη, Ανω Πωγώνι, Μουργκάνα, Ρίζα, Βούρκο, Χειμάρρα, όντας στοιχείο ταυτότητας για τη συλλογική μνήμη.
Πρόκειται για παλαιότατο είδος. Η έρευνα συσχετίζει τη μουσική του βάση, τις ανημίτονες πεντατονικές κλίμακες, με τη δωρική αρμονία. Η επιβίωσή του σχετίζεται με την κοινωνική οργάνωση, τη συλλογικότητα σε ήθος και νοοτροπία. Οι άνθρωποι στα μέρη μας είναι βασανισμένοι. Μόνο στη διάρκεια του περασμένου αιώνα έζησαν δύο παγκόσμιους πολέμους, δύο κατοχές, έναν εμφύλιο, δύο τεράστια κύματα μετανάστευσης, δώθε μετά τον Εμφύλιο, απέκει μετά το «άνοιγμα» των συνόρων. Εδώ και πολλές δεκαετίες η παραμεθόρια Ηπειρος βιώνει την εντεινόμενη απομόνωση και περιθωριοποίηση.
Η μοίρα των τόπων και των ανθρώπων σχετίζεται με το πολυφωνικό τραγούδι στη ζωή τους. Πρόκειται για τραγούδι της άμεσης ψυχικής έκφρασης, τραγουδά τους πόνους και τους καημούς, την ξενιτιά, την αγάπη, την Ιστορία, ενώ υπήρξε τραγούδι της δουλειάς, σε θέρο, σκάλο, ποιμενική ζωή. Ο Νίκος Χουλιαράς έγραφε ότι «στο πολυφωνικό αλήθεια και μουσική είναι ένα», και αυτό το ξεχωρίζει, ότι εκφράζει αδιαμεσολάβητα, ατόφια κι απέριττα την αλήθεια των ανθρώπων του.
Το πολυφωνικό πρεσβεύει κι ένα αέναο ζητούμενο, τη συλλογικότητα, το κοινοτικό πνεύμα, την αλληλεγγύη και το σμίξιμο μέσα από τη διαφορετικότητα, όπως συμβαίνει στους ρόλους του. Και γι' αυτό έλκει όλο και περισσότερους νέους που, αναζητώντας μουσικές γνήσιες, που να τους δονούν και να τους σμίγουν, συναντιούνται στον κοινό τόπο του ρίγους του τραγουδιού. Το πολυφωνικό είναι και γι' αυτό σημαντικό. Οπως γράφει ο αγαπημένος ποιητής Μιχάλης Γκανάς, «το πολυφωνικό τραγούδι ή τ' ακούς κι ανατριχιάζεις ή δεν μπορείς να τ' αντέξεις».
-- Ποιες οι συγγένειές του με άλλα είδη μουσικής στη χώρα μας και σε άλλες χώρες που έχετε μελετήσει;
-- Το προνομιακό πεδίο για τις συγγένειες είναι το ευρύτερο, δημοτικό τραγούδι. Πολλά πολυφωνικά αποτελούν παραλλαγές τραγουδιών που απαντούν αλλιώς, αλλού. Οι επιρροές είναι αμφίδρομες. Το πολυφωνικό διατηρεί εκλεκτική συγγένεια με την ευρύτερη φωνητική παράδοση και, προφανώς, με άλλα είδη λαϊκής πολυφωνίας στην ευρύτερη περιοχή. Χαρακτηριστική είναι η αναλογία ρόλων και δομής με τη λιάμπικη πολυφωνία. Τo πολυφωνικό είναι, πάνω από όλα, ένα λαϊκό, συλλογικό, αυθεντικό άκουσμα ψυχής, της έκστασης και της μέθεξης, κι εκεί συναντιέται με απρόσμενα ηχοχρώματα, εμπνέοντας και τη σύγχρονη δημιουργία, όλο και περισσότερο.
-- Πώς γεννήθηκε η σχέση σας με το πολυφωνικό τραγούδι και στη συνέχεια το «Πολυφωνικό Καραβάνι»;
-- Από τη μια είναι η προγονική «ρίζα», η Ανω Δερόπολη, στην καρδιά της πολυφωνίας, και από την άλλη, η άλλη «πατρίδα», η παιδική ηλικία. Τα πολυφωνικά τα πρωτάκουσα παράδοξα, με μια, μόνο, φωνή, από τον παππού μου Θεολόη Διώχνο, φούρναρη καλλίφωνο και μερακλή, που είχε ηχογραφηθεί στην Ακαδημία Αθηνών, με τους Χαλκιάδες, αλλά το πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων δεν του επέτρεπε περαιτέρω ενασχόληση. Τα παιδικά χρόνια στην παραμεθόρια Ηπειρο προσέφεραν γενναιόδωρες μνήμες, πρωτογενή βιώματα.
Τα πολυφωνικά τα ξαναβρήκα στο Παρίσι, σπουδάζοντας σινεμά, μέσα από ένα γαλλικό δίσκο με το πολυφωνικό των Κτισμάτων, σε επιμέλεια της αξέχαστης Δόμνας Σαμίου. Επιστρέφοντας, με τον, κατοπινά, συνοδοιπόρο όλου αυτού του ταξιδιού, τον Αντώνη Εξαρχο, πρωτακούσαμε ζωντανά πολυφωνικά. Αναζητώντας να ξανακούσουμε ένα τραγούδι που μας θάμπωσε, ξεκινήσαμε όλο αυτό το ταξίδι.
Τo 1996 δημιουργήσαμε το πολυφωνικό σύνολο «Χαονία», το 1998 την αστική μη κερδοσκοπική «Απειρος» (δωρική ονομασία της Ηπείρου) και διοργανώσαμε την πρώτη εκδήλωση στο χωριό μας, το Πολύδροσο Θεσπρωτίας, όπου θεμελιώσαμε το «Πολυφωνικό Καραβάνι». Από το 1999 διοργανώνουμε Διεθνείς Συναντήσεις Πολυφωνικού Τραγουδιού που διαρκώς εξαπλώνονται. Το «Πολυφωνικό Καραβάνι», από τότε, έχει διοργανώσει εκδηλώσεις και δράσεις σε όλα τα χωριά της παραμεθόριας Ηπείρου αλλά και σε Μακεδονία, Θεσσαλία, Κέρκυρα καθώς και σε πολλές άλλες πόλεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Αγριολούλουδο του λαϊκού πολιτισμού, γέφυρα των λαών
-- Πού εξαπλώνεται η θεματολογία του πολυφωνικού τραγουδιού και τι είναι αυτό που το κάνει σήμερα να συγκινεί και νέους ανθρώπους;
-- Το πολυφωνικό τραγουδά την αγάπη, την ξενιτιά, τον έρωτα, τον θάνατο, την Ιστορία. Τραγουδά τον πόνο, τον πόθο και τον μόχθο, όλο τον κύκλο της ζωής. Οπως λέει ένα τραγούδι, «ξέρω τραγούδια θάλασσα και τον αχό διαλέγω». Κι έτσι όπως επιβίωσε ξεχασμένο στα σύνορα, σαν ένα αγριολούλουδο του λαϊκού πολιτισμού, διέσωσε δυσεύρετες «οπτικές» στις θεματολογίες του. Για παράδειγμα, συναντάμε τραγούδια που αναφέρονται στην κακοποίηση, που απασχολεί τόσο, κι επιτέλους, σήμερα. Και από την άλλη, τραγούδια που διασώζουν την κοινωνική διάσταση της Επανάστασης του 1821, που φέτος κλείνουν τα 200 χρόνια της. Τραγούδια που «πολεμάνε την Τουρκιά και τους κοτζαμπασήδες».
-- Η δράση του «Πολυφωνικού Καραβανιού» είναι δύσκολο να συνοψιστεί σε λίγες γραμμές, αλλά μπορείτε να τη σκιαγραφήσετε, όπως και δυσκολίες και προβλήματα που αντιμετωπίζετε;
-- Αρχικά, εστιάσαμε στην ενθάρρυνση των ύστατων βιωματικών ερμηνευτών, στην ενεργοποίηση ομίλων που είχαν σιγήσει. Παράλληλα, ξεκινήσαμε το Εργαστήρι Πολυφωνίας, μυώντας νέους, προσκαλώντας τους στο «Καραβάνι», σε άμεση επαφή με τους βιωματικούς ερμηνευτές και τους τόπους.
Εξαρχής, προκρίναμε τη συνάντηση με τις πολυφωνίες άλλων λαών, με μετακλήσεις από Αλβανία, Βουλγαρία, Σερβία, Γεωργία, Ιταλία. Αυτό ήταν σημαντικό, σε εποχές καλλιεργούμενης ξενοφοβίας και ρατσισμού, ακόμη και σε εμπόλεμες περιόδους. Η συνάντηση αυτή υπερκέρασε στην πράξη εθνικιστικές θεωρίες, πάνω στο σώμα του λαϊκού πολιτισμού, που ενδημούν αμφίπλευρα. Προσεγγίζουμε τα σύνορα σαν γέφυρες, προσπαθώντας να κρατήσουμε τα «περάσματα» ανοιχτά, ιχνηλατώντας και ζωντανεύοντας πολιτισμικές αλληλεπιδράσεις, ωσμώσεις. Από το 2001 ταξιδεύουμε και στις άλλες πλευρές των συνόρων, ξεκινώντας με Αλβανία, Ιταλία, Βουλγαρία.
Το 2003 ιδρύουμε το Αρχείο Πολυφωνικού Τραγουδιού, εντείνοντας και συστηματοποιώντας την έρευνα, προβολή και διάδοση του πολυφωνικού τραγουδιού, προχωρώντας και σε δισκογραφικές εκδόσεις, οπτικοακουστικές παραγωγές, διαδικτυακές δράσεις. Από το 2007 ταξιδεύουν και τα εποχιακά Καραβάνια, καθιστώντας το «Καραβάνι» ταξίδι παντός καιρού, αναπτύσσοντας δεσμούς ζωής με τους ακρίτες της πολυφωνίας, δίνοντας πνοές ζωής στα χωριά, με αυτοσχέδια γλέντια, αναβαθμίζοντας την επιτόπια έρευνα και τη μύηση νέων ιχνηλατών. Από το 2010 πληθαίνουν τα εργαστήρια πολυφωνίας, λειτουργούν, σταδιακά, περισσότερα από δέκα, σε διάφορες πόλεις και χώρες. Αναπτύσσουμε συνέργειες με άλλους θεσμούς και φορείς, όπως τις Συναντήσεις Λαϊκών Πνευστών Νοτίου Αιγαίου, το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους, την Πανηπειρωτική Συνομοσπονδία.
Το 2016, με εργασία μας, το Ηπειρώτικο Πολυφωνικό Τραγούδι εγγράφεται στο Εθνικό Ευρετήριο Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Ταυτόχρονα, ξεκινάμε τον γιορτασμό της «Ημέρας Πολυφωνικού Τραγουδιού», κάθε 14 Μάη, σε όλο και περισσότερες πόλεις και χώρες. Προχωράμε, όλο και πιο δυναμικά, με πολυθεματικές δράσεις, όπως παραγωγή ντοκιμαντέρ, παράσταση στο Φεστιβάλ Αθηνών καθώς και με εξαιρετικές επιβραβεύσεις, όπως η αναγόρευσή μου, το 2018, σε επίτιμο δημότη Δερόπολης και επίτιμο Ολυμπίτη Καρπάθου, με βάση το συλλογικό έργο. Και πριν από δύο μήνες, ήρθε η κορύφωση, η παγκόσμια αναγνώριση του «Πολυφωνικού Καραβανιού», με την εγγραφή του στις Καλές Πρακτικές Διαφύλαξης Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UΝESCO, την πρώτη από την Ελλάδα και την, μόλις, 25η από 180 κράτη, διαχρονικά!
Αυτή η διαδρομή, ωστόσο, μόνο γραμμική και ανέφελη δεν ήταν. Ενας τέτοιος θεσμός, με τέτοιο έργο και προσφορά, τα περισσότερα χρόνια της δράσης του πορεύτηκε χωρίς καμία στήριξη από την πολιτεία. Ετσι πορεύτηκε παλαιότερα το «Πολυφωνικό Καραβάνι», για να φτάσει σήμερα στην παγκόσμια αναγνώριση, προβάλλοντας τον λαϊκό πολιτισμό, πρεσβεύοντας την Ελλάδα παγκόσμια και, μάλιστα, μετά πολλών επαίνων. Στην πρόταση εγγραφής συνέβαλε, βέβαια, καθοριστικά η Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟ. Παρά την πολύχρονη έλλειψη στήριξης, ωστόσο, νιώθουμε εξαιρετικά πλούσιοι, γιατί πορευτήκαμε με καθαρή συνείδηση απέναντι στο πολυφωνικό τραγούδι, το πρέπος και τους ανθρώπους του, τους τόπους και τον λαϊκό πολιτισμό. Δίχως φειδώ σε προσφορά, δίχως εκπτώσεις σε λογισμό και όνειρο. Και η αληθινή δικαίωση είναι η αλλαγή της «μοίρας» του πολυφωνικού τραγουδιού, η όλο και μεγαλύτερη κοινότητα πολυφωνίας, οι όλο και περισσότεροι όμιλοι και, ιδιαίτερα, οι νέοι μέσα σε αυτήν, ότι το πολυφωνικό αντηχεί μέσα στην κοινωνία, έχει περάσει ζωντανά στις πόλεις.
-- Να κλείσουμε με τα σχέδια και τους στόχους του «Καραβανιού» για το μέλλον...
-- Για τα αύριο της πολυφωνίας προτιμάμε να μιλάμε με τη δράση μας σήμερα, για την ενδυνάμωση της κοινότητας πολυφωνίας, την ανθοφορία της «άνοιξης της πολυφωνίας», την ανάπτυξη της παγκόσμιας κοινότητας πολυφωνίας. Με την προσπάθεια μεταλαμπάδευσης όχι μόνο της φόρμας αλλά και του πρέπους και της λαϊκότητας του τραγουδιού, του συλλογικού ήθους, της κοινοτικής αντίληψης. Με την έγνοια για την πολυφωνία ως ζώσα παράδοση, μακριά από μουσειοποίηση, εργαλειοποίηση και φολκλόρ. Με την αγωνία και τον αγώνα για μια πολυφωνία σε μέλλοντες διαρκείας, ως άμεση, αληθινή, σύγχρονη έκφραση. Με τη μύηση όλο και περισσότερων νέων, εκείνων που θα αποτελέσουν τους αυριανούς σκυταλοδρόμους. Οχι μόνο στο πολυφωνικό τραγούδι αλλά και στο ίδιο το «Πολυφωνικό Καραβάνι» που βαδίζει, πια, στην τρίτη του δεκαετία. Και ως προς αυτό, το μέλλον είναι τώρα! Τώρα που οι «κυρατζήδες» - οι οδηγητές που άνοιξαν το δρόμο, μοιράζονται την ίδια σκυτάλη με νέους που μεγάλωσαν μέσα από το «Καραβάνι». Καμαρώνουμε τους νέους «κυρατζήδες», όπως την Αλίκη Γκανά που συνταξιδεύει από δεκαέξι ετών και σήμερα πρωτοστατεί πια, μυώντας, με τη σειρά της, ακόμη νεότερους, σε μια αλυσίδα που δεν λέει να τελειώσει, σε ένα ταξίδι που διαρκώς ξαναρχίζει. Πιο υποσχετικό, πιο γενναιόδωρο. Αδημονούμε για τη μέρα που η ηλικία των «κυρατζήδων» θα είναι μικρότερη από την ηλικία του «Καραβανιού». Η μέρα εκείνη δεν θα αργήσει...
Πρόκειται για την πρώτη εγγραφή της Ελλάδας στον Κατάλογο Καλών Πρακτικών Διαφύλαξης της Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και την ένατη συνολικά στους Διεθνείς Καταλόγους.
Η διεθνής αυτή αναγνώριση της εξαιρετικής δουλειάς που κάνει το «Πολυφωνικό Καραβάνι» για την ανάδειξη του πολυφωνικού τραγουδιού στάθηκε η αφορμή για να μιλήσουμε με τον Αλέξανδρο Λαμπρίδη, που είναι ο «κυρατζής» (οδηγητής) του «Πολυφωνικού Καραβανιού» και ταυτόχρονα έφορος Πολιτισμού στην Πανηπειρωτική Συνομοσπονδία Ελλάδας, ενώ οι αναγνώστες μας μπορεί να τον γνωρίζουν και από τις ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές που έκανε για πολλά χρόνια στον «902», όπως και από την παρουσία στα Φεστιβάλ της ΚΝΕ. Παραθέτουμε τη συνέντευξη:
***
-- Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που κάνουν το ηπειρώτικο πολυφωνικό τραγούδι να ξεχωρίζει και ποιες είναι οι ρίζες του;
-- Το πολυφωνικό τραγούδι απαντά σε ελάχιστες περιοχές στον κόσμο. Στα Βαλκάνια το συναντάμε, σχετικά, συχνά. Στην Ελλάδα απαντούν και άλλες πολυφωνίες, στον Βώλακα Δράμας και την Κέρκυρα. Το ηπειρώτικο πολυφωνικό τραγούδι είναι το πιο διαδεδομένο, αποτελώντας ένα από τα σημαντικότερα είδη Λαϊκής Πολυφωνίας παγκόσμια. Επιβιώνει στις δύο πλευρές των ελληνοαλβανικών συνόρων, σε Πωγώνι, Δερόπολη, Ανω Πωγώνι, Μουργκάνα, Ρίζα, Βούρκο, Χειμάρρα, όντας στοιχείο ταυτότητας για τη συλλογική μνήμη.
Πρόκειται για παλαιότατο είδος. Η έρευνα συσχετίζει τη μουσική του βάση, τις ανημίτονες πεντατονικές κλίμακες, με τη δωρική αρμονία. Η επιβίωσή του σχετίζεται με την κοινωνική οργάνωση, τη συλλογικότητα σε ήθος και νοοτροπία. Οι άνθρωποι στα μέρη μας είναι βασανισμένοι. Μόνο στη διάρκεια του περασμένου αιώνα έζησαν δύο παγκόσμιους πολέμους, δύο κατοχές, έναν εμφύλιο, δύο τεράστια κύματα μετανάστευσης, δώθε μετά τον Εμφύλιο, απέκει μετά το «άνοιγμα» των συνόρων. Εδώ και πολλές δεκαετίες η παραμεθόρια Ηπειρος βιώνει την εντεινόμενη απομόνωση και περιθωριοποίηση.
Η μοίρα των τόπων και των ανθρώπων σχετίζεται με το πολυφωνικό τραγούδι στη ζωή τους. Πρόκειται για τραγούδι της άμεσης ψυχικής έκφρασης, τραγουδά τους πόνους και τους καημούς, την ξενιτιά, την αγάπη, την Ιστορία, ενώ υπήρξε τραγούδι της δουλειάς, σε θέρο, σκάλο, ποιμενική ζωή. Ο Νίκος Χουλιαράς έγραφε ότι «στο πολυφωνικό αλήθεια και μουσική είναι ένα», και αυτό το ξεχωρίζει, ότι εκφράζει αδιαμεσολάβητα, ατόφια κι απέριττα την αλήθεια των ανθρώπων του.
Το πολυφωνικό πρεσβεύει κι ένα αέναο ζητούμενο, τη συλλογικότητα, το κοινοτικό πνεύμα, την αλληλεγγύη και το σμίξιμο μέσα από τη διαφορετικότητα, όπως συμβαίνει στους ρόλους του. Και γι' αυτό έλκει όλο και περισσότερους νέους που, αναζητώντας μουσικές γνήσιες, που να τους δονούν και να τους σμίγουν, συναντιούνται στον κοινό τόπο του ρίγους του τραγουδιού. Το πολυφωνικό είναι και γι' αυτό σημαντικό. Οπως γράφει ο αγαπημένος ποιητής Μιχάλης Γκανάς, «το πολυφωνικό τραγούδι ή τ' ακούς κι ανατριχιάζεις ή δεν μπορείς να τ' αντέξεις».
-- Ποιες οι συγγένειές του με άλλα είδη μουσικής στη χώρα μας και σε άλλες χώρες που έχετε μελετήσει;
-- Το προνομιακό πεδίο για τις συγγένειες είναι το ευρύτερο, δημοτικό τραγούδι. Πολλά πολυφωνικά αποτελούν παραλλαγές τραγουδιών που απαντούν αλλιώς, αλλού. Οι επιρροές είναι αμφίδρομες. Το πολυφωνικό διατηρεί εκλεκτική συγγένεια με την ευρύτερη φωνητική παράδοση και, προφανώς, με άλλα είδη λαϊκής πολυφωνίας στην ευρύτερη περιοχή. Χαρακτηριστική είναι η αναλογία ρόλων και δομής με τη λιάμπικη πολυφωνία. Τo πολυφωνικό είναι, πάνω από όλα, ένα λαϊκό, συλλογικό, αυθεντικό άκουσμα ψυχής, της έκστασης και της μέθεξης, κι εκεί συναντιέται με απρόσμενα ηχοχρώματα, εμπνέοντας και τη σύγχρονη δημιουργία, όλο και περισσότερο.
-- Πώς γεννήθηκε η σχέση σας με το πολυφωνικό τραγούδι και στη συνέχεια το «Πολυφωνικό Καραβάνι»;
-- Από τη μια είναι η προγονική «ρίζα», η Ανω Δερόπολη, στην καρδιά της πολυφωνίας, και από την άλλη, η άλλη «πατρίδα», η παιδική ηλικία. Τα πολυφωνικά τα πρωτάκουσα παράδοξα, με μια, μόνο, φωνή, από τον παππού μου Θεολόη Διώχνο, φούρναρη καλλίφωνο και μερακλή, που είχε ηχογραφηθεί στην Ακαδημία Αθηνών, με τους Χαλκιάδες, αλλά το πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων δεν του επέτρεπε περαιτέρω ενασχόληση. Τα παιδικά χρόνια στην παραμεθόρια Ηπειρο προσέφεραν γενναιόδωρες μνήμες, πρωτογενή βιώματα.
Τα πολυφωνικά τα ξαναβρήκα στο Παρίσι, σπουδάζοντας σινεμά, μέσα από ένα γαλλικό δίσκο με το πολυφωνικό των Κτισμάτων, σε επιμέλεια της αξέχαστης Δόμνας Σαμίου. Επιστρέφοντας, με τον, κατοπινά, συνοδοιπόρο όλου αυτού του ταξιδιού, τον Αντώνη Εξαρχο, πρωτακούσαμε ζωντανά πολυφωνικά. Αναζητώντας να ξανακούσουμε ένα τραγούδι που μας θάμπωσε, ξεκινήσαμε όλο αυτό το ταξίδι.
Τo 1996 δημιουργήσαμε το πολυφωνικό σύνολο «Χαονία», το 1998 την αστική μη κερδοσκοπική «Απειρος» (δωρική ονομασία της Ηπείρου) και διοργανώσαμε την πρώτη εκδήλωση στο χωριό μας, το Πολύδροσο Θεσπρωτίας, όπου θεμελιώσαμε το «Πολυφωνικό Καραβάνι». Από το 1999 διοργανώνουμε Διεθνείς Συναντήσεις Πολυφωνικού Τραγουδιού που διαρκώς εξαπλώνονται. Το «Πολυφωνικό Καραβάνι», από τότε, έχει διοργανώσει εκδηλώσεις και δράσεις σε όλα τα χωριά της παραμεθόριας Ηπείρου αλλά και σε Μακεδονία, Θεσσαλία, Κέρκυρα καθώς και σε πολλές άλλες πόλεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Αγριολούλουδο του λαϊκού πολιτισμού, γέφυρα των λαών
-- Πού εξαπλώνεται η θεματολογία του πολυφωνικού τραγουδιού και τι είναι αυτό που το κάνει σήμερα να συγκινεί και νέους ανθρώπους;
-- Το πολυφωνικό τραγουδά την αγάπη, την ξενιτιά, τον έρωτα, τον θάνατο, την Ιστορία. Τραγουδά τον πόνο, τον πόθο και τον μόχθο, όλο τον κύκλο της ζωής. Οπως λέει ένα τραγούδι, «ξέρω τραγούδια θάλασσα και τον αχό διαλέγω». Κι έτσι όπως επιβίωσε ξεχασμένο στα σύνορα, σαν ένα αγριολούλουδο του λαϊκού πολιτισμού, διέσωσε δυσεύρετες «οπτικές» στις θεματολογίες του. Για παράδειγμα, συναντάμε τραγούδια που αναφέρονται στην κακοποίηση, που απασχολεί τόσο, κι επιτέλους, σήμερα. Και από την άλλη, τραγούδια που διασώζουν την κοινωνική διάσταση της Επανάστασης του 1821, που φέτος κλείνουν τα 200 χρόνια της. Τραγούδια που «πολεμάνε την Τουρκιά και τους κοτζαμπασήδες».
-- Η δράση του «Πολυφωνικού Καραβανιού» είναι δύσκολο να συνοψιστεί σε λίγες γραμμές, αλλά μπορείτε να τη σκιαγραφήσετε, όπως και δυσκολίες και προβλήματα που αντιμετωπίζετε;
-- Αρχικά, εστιάσαμε στην ενθάρρυνση των ύστατων βιωματικών ερμηνευτών, στην ενεργοποίηση ομίλων που είχαν σιγήσει. Παράλληλα, ξεκινήσαμε το Εργαστήρι Πολυφωνίας, μυώντας νέους, προσκαλώντας τους στο «Καραβάνι», σε άμεση επαφή με τους βιωματικούς ερμηνευτές και τους τόπους.
Εξαρχής, προκρίναμε τη συνάντηση με τις πολυφωνίες άλλων λαών, με μετακλήσεις από Αλβανία, Βουλγαρία, Σερβία, Γεωργία, Ιταλία. Αυτό ήταν σημαντικό, σε εποχές καλλιεργούμενης ξενοφοβίας και ρατσισμού, ακόμη και σε εμπόλεμες περιόδους. Η συνάντηση αυτή υπερκέρασε στην πράξη εθνικιστικές θεωρίες, πάνω στο σώμα του λαϊκού πολιτισμού, που ενδημούν αμφίπλευρα. Προσεγγίζουμε τα σύνορα σαν γέφυρες, προσπαθώντας να κρατήσουμε τα «περάσματα» ανοιχτά, ιχνηλατώντας και ζωντανεύοντας πολιτισμικές αλληλεπιδράσεις, ωσμώσεις. Από το 2001 ταξιδεύουμε και στις άλλες πλευρές των συνόρων, ξεκινώντας με Αλβανία, Ιταλία, Βουλγαρία.
Το 2003 ιδρύουμε το Αρχείο Πολυφωνικού Τραγουδιού, εντείνοντας και συστηματοποιώντας την έρευνα, προβολή και διάδοση του πολυφωνικού τραγουδιού, προχωρώντας και σε δισκογραφικές εκδόσεις, οπτικοακουστικές παραγωγές, διαδικτυακές δράσεις. Από το 2007 ταξιδεύουν και τα εποχιακά Καραβάνια, καθιστώντας το «Καραβάνι» ταξίδι παντός καιρού, αναπτύσσοντας δεσμούς ζωής με τους ακρίτες της πολυφωνίας, δίνοντας πνοές ζωής στα χωριά, με αυτοσχέδια γλέντια, αναβαθμίζοντας την επιτόπια έρευνα και τη μύηση νέων ιχνηλατών. Από το 2010 πληθαίνουν τα εργαστήρια πολυφωνίας, λειτουργούν, σταδιακά, περισσότερα από δέκα, σε διάφορες πόλεις και χώρες. Αναπτύσσουμε συνέργειες με άλλους θεσμούς και φορείς, όπως τις Συναντήσεις Λαϊκών Πνευστών Νοτίου Αιγαίου, το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους, την Πανηπειρωτική Συνομοσπονδία.
Το 2016, με εργασία μας, το Ηπειρώτικο Πολυφωνικό Τραγούδι εγγράφεται στο Εθνικό Ευρετήριο Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Ταυτόχρονα, ξεκινάμε τον γιορτασμό της «Ημέρας Πολυφωνικού Τραγουδιού», κάθε 14 Μάη, σε όλο και περισσότερες πόλεις και χώρες. Προχωράμε, όλο και πιο δυναμικά, με πολυθεματικές δράσεις, όπως παραγωγή ντοκιμαντέρ, παράσταση στο Φεστιβάλ Αθηνών καθώς και με εξαιρετικές επιβραβεύσεις, όπως η αναγόρευσή μου, το 2018, σε επίτιμο δημότη Δερόπολης και επίτιμο Ολυμπίτη Καρπάθου, με βάση το συλλογικό έργο. Και πριν από δύο μήνες, ήρθε η κορύφωση, η παγκόσμια αναγνώριση του «Πολυφωνικού Καραβανιού», με την εγγραφή του στις Καλές Πρακτικές Διαφύλαξης Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UΝESCO, την πρώτη από την Ελλάδα και την, μόλις, 25η από 180 κράτη, διαχρονικά!
Αυτή η διαδρομή, ωστόσο, μόνο γραμμική και ανέφελη δεν ήταν. Ενας τέτοιος θεσμός, με τέτοιο έργο και προσφορά, τα περισσότερα χρόνια της δράσης του πορεύτηκε χωρίς καμία στήριξη από την πολιτεία. Ετσι πορεύτηκε παλαιότερα το «Πολυφωνικό Καραβάνι», για να φτάσει σήμερα στην παγκόσμια αναγνώριση, προβάλλοντας τον λαϊκό πολιτισμό, πρεσβεύοντας την Ελλάδα παγκόσμια και, μάλιστα, μετά πολλών επαίνων. Στην πρόταση εγγραφής συνέβαλε, βέβαια, καθοριστικά η Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟ. Παρά την πολύχρονη έλλειψη στήριξης, ωστόσο, νιώθουμε εξαιρετικά πλούσιοι, γιατί πορευτήκαμε με καθαρή συνείδηση απέναντι στο πολυφωνικό τραγούδι, το πρέπος και τους ανθρώπους του, τους τόπους και τον λαϊκό πολιτισμό. Δίχως φειδώ σε προσφορά, δίχως εκπτώσεις σε λογισμό και όνειρο. Και η αληθινή δικαίωση είναι η αλλαγή της «μοίρας» του πολυφωνικού τραγουδιού, η όλο και μεγαλύτερη κοινότητα πολυφωνίας, οι όλο και περισσότεροι όμιλοι και, ιδιαίτερα, οι νέοι μέσα σε αυτήν, ότι το πολυφωνικό αντηχεί μέσα στην κοινωνία, έχει περάσει ζωντανά στις πόλεις.
-- Να κλείσουμε με τα σχέδια και τους στόχους του «Καραβανιού» για το μέλλον...
-- Για τα αύριο της πολυφωνίας προτιμάμε να μιλάμε με τη δράση μας σήμερα, για την ενδυνάμωση της κοινότητας πολυφωνίας, την ανθοφορία της «άνοιξης της πολυφωνίας», την ανάπτυξη της παγκόσμιας κοινότητας πολυφωνίας. Με την προσπάθεια μεταλαμπάδευσης όχι μόνο της φόρμας αλλά και του πρέπους και της λαϊκότητας του τραγουδιού, του συλλογικού ήθους, της κοινοτικής αντίληψης. Με την έγνοια για την πολυφωνία ως ζώσα παράδοση, μακριά από μουσειοποίηση, εργαλειοποίηση και φολκλόρ. Με την αγωνία και τον αγώνα για μια πολυφωνία σε μέλλοντες διαρκείας, ως άμεση, αληθινή, σύγχρονη έκφραση. Με τη μύηση όλο και περισσότερων νέων, εκείνων που θα αποτελέσουν τους αυριανούς σκυταλοδρόμους. Οχι μόνο στο πολυφωνικό τραγούδι αλλά και στο ίδιο το «Πολυφωνικό Καραβάνι» που βαδίζει, πια, στην τρίτη του δεκαετία. Και ως προς αυτό, το μέλλον είναι τώρα! Τώρα που οι «κυρατζήδες» - οι οδηγητές που άνοιξαν το δρόμο, μοιράζονται την ίδια σκυτάλη με νέους που μεγάλωσαν μέσα από το «Καραβάνι». Καμαρώνουμε τους νέους «κυρατζήδες», όπως την Αλίκη Γκανά που συνταξιδεύει από δεκαέξι ετών και σήμερα πρωτοστατεί πια, μυώντας, με τη σειρά της, ακόμη νεότερους, σε μια αλυσίδα που δεν λέει να τελειώσει, σε ένα ταξίδι που διαρκώς ξαναρχίζει. Πιο υποσχετικό, πιο γενναιόδωρο. Αδημονούμε για τη μέρα που η ηλικία των «κυρατζήδων» θα είναι μικρότερη από την ηλικία του «Καραβανιού». Η μέρα εκείνη δεν θα αργήσει...
- Αναζητούν τα οστά Κρητών στα βουνά της Αλβανίας - Το ιερό χρέος προς τους πεσόντες
- 200 Χρόνια μετά την Επανάσταση του 1821 - Χατζημιχάλης Νταλιάνης o Αργυροκαστρίτης
- Η εκπρόσωπος της Αλβανίας στη Eurovision έχει ελληνικό άρωμα (video)
- Ο Παναγιώτης Μπάρκας λέει πολλά και γνωρίζει πολλά
👉Ακολουθήστε μας στο facebook, κάνοντας like στη σελίδα Αγναντεύοντας για να βλέπετε πρώτοι τις δημοσιεύσεις μας
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου
Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών