Ο αιφνιδιασμός του Δεκεμβρίου
Τα ξημερώματα της 16ης Δεκεμβρίου 1944, μέσα στην παγωμένη ομίχλη και κάτω από ένα μολυβένιο ουρανό, τα γερμανικά πυροβόλα άνοιξαν πυρ κατά των αμερικανικών θέσεων στο μέτωπο των Αρδενών. Ήταν μια περιοχή που οι Σύμμαχοι θεωρούσαν «ήσυχη ζώνη». Οι δυνάμεις εκεί ήταν κυρίως κουρασμένες μονάδες που ξεκουράζονταν μετά τις μάχες της Νορμανδίας και του Παρισιού. Η γερμανική επίθεση, με την κωδική ονομασία «Unternehmen Wacht am Rhein» – «Επιχείρηση Φρουρός στον Ρήνο» – είχε στόχο να διασπάσει το μέτωπο, να χωρίσει τα βρετανικά από τα αμερικανικά στρατεύματα και να καταλάβει το στρατηγικό λιμάνι της Αμβέρσας στο Βέλγιο.
Η επιχείρηση σχεδιάστηκε με απόλυτη μυστικότητα. Ο ίδιος ο Χίτλερ ήταν ο εμπνευστής της και πίστευε ότι μια αποφασιστική νίκη θα μπορούσε να επιβάλει στους Συμμάχους μια διαπραγμάτευση ειρήνης – ίσως ακόμη και να σπάσει τη συμμαχία τους με τη Σοβιετική Ένωση. Οι στρατηγοί του, ο Γκερντ φον Ρούντστεντ και ο Βάλτερ Μόντελ, είχαν σοβαρές αμφιβολίες: οι δυνάμεις της Wehrmacht ήταν εξαντλημένες, τα καύσιμα λιγοστά, και η αεροπορία σχεδόν απούσα. Παρ’ όλα αυτά, υπάκουσαν στις διαταγές του Φύρερ.
Στο πρώτο κύμα της επίθεσης ρίχτηκαν περίπου 250.000 άνδρες, 1.000 άρματα μάχης και 1.900 πυροβόλα. Οι Γερμανοί πέτυχαν τον απόλυτο αιφνιδιασμό. Οι αμερικανικές γραμμές υποχώρησαν βιαστικά, και μέσα σε λίγες μέρες σχηματίστηκε στο χάρτη μια τεράστια «προεξοχή» – ένα εξόγκωμα, μια bulge, όπως την αποκάλεσαν οι Σύμμαχοι. Έτσι γεννήθηκε και η ονομασία Battle of the Bulge.
Η πολιορκία της Μπαστόν
Στην καρδιά αυτής της προεξοχής βρισκόταν μια μικρή βελγική πόλη, η Μπαστόν. Οι δρόμοι της αποτελούσαν κόμβο για επτά οδικούς άξονες – όποιος την κρατούσε, έλεγχε ολόκληρη την περιοχή. Εκεί εγκλωβίστηκε η 101η Αερομεταφερόμενη Μεραρχία των Αμερικανών, με ελλιπή εξοπλισμό και σχεδόν καθόλου χειμερινό ιματισμό. Για μια εβδομάδα, οι άνδρες της αντιστάθηκαν λυσσαλέα σε κάθε γερμανική επίθεση, παγιδευμένοι μέσα στο χιόνι και το κρύο.
Στις 22 Δεκεμβρίου, οι Γερμανοί έστειλαν απεσταλμένους για να ζητήσουν την παράδοση. Ο διοικητής της 101ης, στρατηγός Άντονι Μακόλιφ, έδωσε την πιο λακωνική απάντηση της Ιστορίας: «Nuts!» – μια λέξη που μπορεί να μεταφραστεί ελεύθερα ως «Ούτε να το σκέφτεστε». Η φράση έγινε θρύλος και σύμβολο της αμερικανικής αποφασιστικότητας.
Ο καιρός, ο Πάτον και η αντεπίθεση
Για τις πρώτες δέκα ημέρες της μάχης, τα σύννεφα και η ομίχλη εμπόδιζαν τα συμμαχικά αεροσκάφη να δράσουν. Όταν όμως ο καιρός καθάρισε, στα τέλη Δεκεμβρίου, η ισορροπία άλλαξε δραματικά. Τα αμερικανικά και βρετανικά βομβαρδιστικά σφυροκόπησαν τις γερμανικές φάλαγγες, καταστρέφοντας εφόδια, άρματα και βυτιοφόρα καυσίμων.
Την ίδια στιγμή, ένας άνθρωπος έπαιζε καθοριστικό ρόλο: ο στρατηγός Τζορτζ Πάτον. Φημισμένος για τη σκληρότητά του, την επιθετική του σκέψη και την αθυροστομία του, ο Πάτον είχε υποσχεθεί ότι θα στρέψει ολόκληρη την 3η Στρατιά του προς τις Αρδένες μέσα σε τρεις ημέρες. Κανείς δεν τον πίστεψε – μέχρι που το έκανε. Στις 26 Δεκεμβρίου 1944, οι προπορευόμενες μονάδες του έφτασαν στη Μπαστόν, διαλύοντας τον γερμανικό κλοιό και απελευθερώνοντας τους πολιορκημένους. Ήταν το σημείο καμπής της μάχης.
Ο Πάτον είχε συνείδηση του ιστορικού βάρους της στιγμής. Όπως γράφει στο ημερολόγιό του, μόλις έμαθε ότι ο καιρός καθάρισε, γύρισε στους επιτελείς του και είπε: «Κύριοι, τώρα θα τους δείξουμε τι σημαίνει αμερικανική αντεπίθεση.» Ήταν η στιγμή που η «ζαριά» του Χίτλερ άρχισε να χάνει τη δυναμική της.
Οι Γερμανοί χάνουν τον έλεγχο
Παρά τις αρχικές επιτυχίες, οι γερμανικές δυνάμεις γρήγορα εγκλωβίστηκαν στις ίδιες τους τις φιλοδοξίες. Οι εφοδιαστικές γραμμές ήταν υπερβολικά εκτεταμένες, το καύσιμο εξαντλούνταν, και η αντίσταση των Συμμάχων γινόταν όλο και πιο σθεναρή. Πολλά από τα περίφημα άρματα μάχης Tiger εγκαταλείφθηκαν απλώς επειδή δεν είχαν βενζίνη.
Ο Χίτλερ συνέχιζε να δίνει διαταγές από το καταφύγιό του, απαιτώντας επιθέσεις που δεν μπορούσαν να εκτελεστούν. Οι στρατηγοί του, όπως ο Σεπ Ντίτριχ και ο Χάσο φον Μαντόιφελ, πάλευαν με την πραγματικότητα: ο στρατός τους δεν είχε ούτε τα μέσα ούτε το ανθρώπινο δυναμικό για να αντέξει μια μακρά μάχη φθοράς.
Μέχρι τις 3 Ιανουαρίου 1945, οι Σύμμαχοι είχαν ήδη ανασυνταχθεί. Από βορρά επιτέθηκαν οι δυνάμεις του Μπέρναρντ Μοντγκόμερι, από νότο ο Πάτον, και η προεξοχή άρχισε να κλείνει. Οι Γερμανοί πολέμησαν απελπισμένα για να αποφύγουν την περικύκλωση, αλλά το αποτέλεσμα ήταν προδιαγεγραμμένο. Στις 25 Ιανουαρίου, το μέτωπο είχε ουσιαστικά επανέλθει εκεί όπου βρισκόταν πριν από την επίθεση. Ορισμένοι ιστορικοί, όπως ο Κώστας Κλάδης, τοποθετούν την πλήρη αποκατάσταση της γραμμής στις 7 Φεβρουαρίου 1945, όταν εκκαθαρίστηκαν και οι τελευταίες γερμανικές εστίες αντίστασης.
Η ανθρώπινη διάσταση
Πίσω από τις ημερομηνίες και τα σχέδια, η Μάχη των Αρδενών ήταν πάνω απ’ όλα μια τραγωδία ανθρώπων. Το ψύχος ήταν αμείλικτο – η θερμοκρασία έπεφτε κάτω από τους μείον 20 βαθμούς Κελσίου. Πολλοί στρατιώτες υπέφεραν από κρυοπαγήματα, ενώ οι μάχες μέσα στα δάση διεξάγονταν συχνά σώμα με σώμα.
Οι απώλειες ήταν τεράστιες. Οι Αμερικανοί μέτρησαν περίπου 19.000 νεκρούς, 47.000 τραυματίες και 23.000 αγνοουμένους ή αιχμαλώτους. Ήταν η πιο αιματηρή μάχη που έδωσε ο αμερικανικός στρατός στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι Γερμανοί έχασαν περίπου 100.000 άνδρες, μαζί με τα πολύτιμα άρματα και οχήματα που δεν μπορούσαν πια να αντικαταστήσουν. Ήταν ένα πλήγμα από το οποίο η Wehrmacht δεν ανέκαμψε ποτέ.
Ανάμεσα στις πιο σκοτεινές σελίδες της μάχης ήταν και η σφαγή του Μαλεμέ, όπου μονάδες των SS εκτέλεσαν περισσότερους από 80 Αμερικανούς αιχμαλώτους. Το γεγονός αυτό, που αποκαλύφθηκε αργότερα, προκάλεσε παγκόσμιο αποτροπιασμό και έδειξε ότι ακόμη και στο τέλος του πολέμου, η ναζιστική βαρβαρότητα παρέμενε αμείωτη.
Ο Πάτον και ο Μοντγκόμερι: δύο διαφορετικοί κόσμοι
Η μάχη ανέδειξε και το χάσμα ανάμεσα στους Συμμάχους ηγέτες. Ο Τζορτζ Πάτον ήταν άνθρωπος της δράσης, παρορμητικός, θεατρικός, με μια αίσθηση πεπρωμένου. Πίστευε ότι η επιθετικότητα και η ταχύτητα είναι το κλειδί της νίκης. Ο Μπέρναρντ Μοντγκόμερι, από την άλλη, ήταν μεθοδικός, προσεκτικός, συχνά αλαζόνας. Όταν ανέλαβε προσωρινά τη διοίκηση των συμμαχικών δυνάμεων στο βόρειο μέτωπο, φρόντισε να δώσει συνέντευξη Τύπου παρουσιάζοντας τη νίκη ως προσωπικό του επίτευγμα – γεγονός που εξόργισε τους Αμερικανούς.
Ο Πάτον δεν έκρυψε ποτέ την περιφρόνησή του. «Αν αυτός ο τύπος ήταν στρατιώτης μου», είπε κάποτε, «θα τον έστελνα να φυλάει καμήλες.» Παρ’ όλα αυτά, και οι δύο συνέβαλαν αποφασιστικά στο τελικό αποτέλεσμα: ο πρώτος με την ταχύτητα της 3ης Στρατιάς του, ο δεύτερος με τη σταθεροποίηση του βόρειου μετώπου. Ο Αϊζενχάουερ, ως ανώτατος διοικητής, κατάφερε να ισορροπήσει ανάμεσα στους δύο και να κρατήσει ενωμένη τη συμμαχική ηγεσία.
Το τέλος μιας ψευδαίσθησης
Όταν η Μάχη των Αρδενών τελείωσε, η Γερμανία είχε χάσει το τελευταίο της στοίχημα. Μέσα σε λίγους μήνες, οι Σύμμαχοι θα περνούσαν τον Ρήνο και θα έμπαιναν στο έδαφος του Ράιχ. Ο Χίτλερ, απομονωμένος στο υπόγειο καταφύγιό του στο Βερολίνο, έβλεπε τα σχέδιά του να καταρρέουν. Στις 30 Απριλίου 1945 θα αυτοκτονούσε. Η Μάχη των Αρδενών υπήρξε, με μια έννοια, η αρχή του τέλους.
Η αποτυχία της επίθεσης αποκάλυψε το μέγεθος της αυταπάτης που είχε κυριεύσει τη ναζιστική ηγεσία. Ο γερμανικός στρατός δεν είχε πια τα μέσα να διεξάγει επιθετικές επιχειρήσεις. Το καύσιμο ήταν τόσο σπάνιο που, σύμφωνα με μαρτυρίες, σε ορισμένες μονάδες έβαζαν αραιωμένο οινόπνευμα στις δεξαμενές των αρμάτων. Η βιομηχανία καταρρέει υπό τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς, και η Luftwaffe είχε σχεδόν πάψει να υπάρχει.
Αλλά πέρα από τη στρατηγική αποτυχία, η Μάχη των Αρδενών άφησε πίσω της και μια ψυχολογική κληρονομιά. Για τους Αμερικανούς στρατιώτες, ήταν η στιγμή που κατάλαβαν ότι η νίκη δεν ήταν αυτονόητη. Για τους Γερμανούς, ήταν η τελευταία πράξη ενός πολέμου που είχε ήδη χαθεί. Και για τον κόσμο ολόκληρο, ήταν η απόδειξη ότι η τυφλή πίστη σε έναν δικτάτορα μπορεί να οδηγήσει μόνο στην καταστροφή.
Το χιόνι που κάλυψε τα πάντα
Όσοι βρέθηκαν εκεί, μιλούν πάντα για το χιόνι. Για το πώς έπεφτε ασταμάτητα πάνω στα δάση, καλύπτοντας τα σώματα των νεκρών και σβήνοντας τα ίχνη των μαχών. Ο βετεράνος Τζον Χόπκινς, της 2ης Μεραρχίας Πεζικού, θυμόταν αργότερα: «Δεν ξεχώριζες αν έβλεπες χιόνι ή στάχτη. Μόνο σιωπή και παγωνιά.» Το τοπίο των Αρδενών έγινε έτσι σύμβολο του τέλους μιας εποχής – μιας Ευρώπης που έπρεπε να περάσει μέσα από την απόγνωση για να ξαναγεννηθεί.
Η κληρονομιά της μάχης
Η Μάχη των Αρδενών παραμένει μέχρι σήμερα αντικείμενο μελέτης και θαυμασμού. Ήταν μια μάχη όπου η στρατηγική ιδιοφυΐα συνυπήρξε με την παράνοια, και ο ηρωισμός με την απόγνωση. Στα χρόνια που ακολούθησαν, έγιναν δεκάδες ταινίες και ντοκιμαντέρ, γράφτηκαν βιβλία και απομνημονεύματα, ενώ κάθε Δεκέμβριο, στο μικρό μουσείο της Μπαστόν, βετεράνοι και νέοι στρατιώτες αποτίουν φόρο τιμής.
Στρατιωτικά, η μάχη απέδειξε την αξία της ταχύτητας, του συντονισμού και της επιμελητείας. Αν κάτι έσωσε τους Συμμάχους, δεν ήταν μόνο ο ηρωισμός των ανδρών τους αλλά και η τεράστια εφοδιαστική μηχανή που μπορούσε να φέρει καύσιμα, τρόφιμα και πυρομαχικά σε κάθε σημείο του μετώπου. Από την άλλη, για τους Γερμανούς, ήταν το τραγικό τέλος μιας εποχής που είχε ξεκινήσει με τις νίκες της Μπλιτζκριγκ.
Ένα μάθημα από το παρελθόν
Ο ιστορικός Στίβεν Άμπροουζ είχε γράψει ότι «η Μάχη των Αρδενών δεν ήταν μόνο μια μάχη στρατών, αλλά μια μάχη θέλησης». Οι στρατιώτες που πάγωσαν μέσα στα δάση του Βελγίου πολέμησαν για κάτι που, τότε, δεν μπορούσαν ίσως να ορίσουν – για την ελευθερία, για τους συντρόφους τους, για να τελειώσει επιτέλους ο εφιάλτης. Και πράγματι, μετά από εκείνον τον χειμώνα, ο πόλεμος δεν κράτησε πολύ. Τον Μάιο του 1945, η Ευρώπη ξύπνησε επιτέλους σε ειρήνη.
Η Μάχη των Αρδενών έμεινε στην ιστορία ως το κύκνειο άσμα της ναζιστικής Γερμανίας. Μια μάχη όπου χιλιάδες άνθρωποι πάγωσαν μέσα στα χιόνια, πολεμώντας για έναν κόσμο που δεν ήξεραν ακόμη πώς θα είναι. Ήταν η τελευταία αναλαμπή ενός καθεστώτος που κατέρρεε, αλλά και το πρώτο φως της Ευρώπης που αναδυόταν ξανά μέσα από το σκοτάδι.
Διαβάστε ακόμη
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου
Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών