Στους νεότερους αλλά και σε αρκετούς μεγαλύτερους, δίνεται η εντύπωση ότι επρόκειτο για ένα μοναδικό φαινόμενο αποκλεισμού στην Ελλάδα. Ελάχιστοι όμως γνωρίζουν ότι «μπάρες» υπήρχαν σε όλη τη Βόρεια Ελλάδα από τον Έβρο μέχρι τη Θεσπρωτία και την Κέρκυρα, από το 1936 ως τη Μεταπολίτευση. Στα Πομακοχώρια, οι «μπάρες» καθυστέρησαν, κακώς κατά την άποψή μας, να πέσουν. Οι «μπάρες» και οι εξονυχιστικοί έλεγχοι σε ολόκληρη τη Βόρεια-Βορειοδυτική Ελλάδα ξεκίνησαν το 1936.
Ας δούμε τι προέβλεπε ο νόμος αυτός (376/1936) και πώς εφαρμόστηκε για 40 περίπου χρόνια στην περιοχή του νομού Ιωαννίνων. Μιλήσαμε με ανθρώπους οι οποίοι είτε ζούσαν σε ακριτικά χωριά του νομού είτε κατάγονταν από αυτά και έπρεπε κάθε φορά που επισκέπτονταν τις γενέτειρές τους να εκδώσουν ειδικές άδειες και να υποβληθούν σε εξονυχιστικούς ελέγχους. Παράλληλα, η είσοδος-έξοδος στις επιτηρούμενες ζώνες γινόταν μόνο κατά τη διάρκεια της ημέρας!
Αν κάποιος είχε την ατυχία να φτάσει σε επιτηρούμενη ζώνη μόλις νύχτωνε, έπρεπε να περιμένει εκεί μέχρι να ξημερώσει για να συνεχίσει τη διαδρομή του, εφόσον βέβαια τα «χαρτιά» του ήταν εντάξει. Το μέτρο αυτό αν και εφαρμόστηκε από το 1936 ως τις αρχές της δεκαετίας του 1950 (μεσολάβησε βέβαια ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος) ατόνησε κάπως τα επόμενα χρόνια χωρίς να πάψει να υφίσταται, αλλά επανήλθε… δριμύτερο επί χούντας (1967-1974). Λίγο μετά τη Μεταπολίτευση οι επιτηρούμενες ζώνες σταμάτησαν να υπάρχουν και οι «μπάρες» έπεσαν. Μπορούσαν πλέον όλες και όλοι να επισκεφθούν όπως γίνεται μέχρι σήμερα κάθε σημείο της ελληνικής επικράτειας χωρίς κανένα έλεγχο (πλην των τροχονομικών βέβαια…) ,εκτός από τα Πομακοχώρια, στα οποία καθυστέρησε ,αδικαιολόγητα, για είκοσι περίπου χρόνια η κατάργηση των ελέγχων…
Τι προέβλεπε ο αναγκαστικός νόμος Μεταξά 376/1936;
Με τον αναγκαστικό νόμο 376/1936 καθιερώθηκαν «Αμυντικές Περιοχές» (Α.Π.). Επρόκειτο για περιοχές στις οποίες υπήρχαν οχυρώσεις ή επρόκειτο να εκτελεσθούν έργα οχυρώσεως. Όσες από τις περιοχές αυτές ενέπιπταν στη δικαιοδοσία του (τότε) Υπουργείου Ναυτικών ονομάζονταν «Ναυτικά Οχυρά». Τα όρια των περιοχών αυτών καθορίζονταν με βασιλικά διατάγματα που εξέδιδαν οι υπουργοί Στρατιωτικών και Ναυτικών (δεν υπήρχε τότε Υπουργείο Εθνικής Αμύνης). Κάθε Αμυντική Περιοχή ή Ναυτικό Οχυρό περιελάμβανε: μια πρώτη (εσωτερική) περιμετρική ζώνη κοντά στα αμυντικά έργα η οποία «περιείχε» και αυτά και ονομαζόταν «Απαγορευμένη Ζώνη» (Α.Ζ.) και μια δεύτερη (εξωτερική) που ονομαζόταν «Επιτηρούμενη Ζώνη» (Ε.Ζ.) και τα όριά της ταυτίζονταν με τα όρια της Αμυντικής Περιοχής ή του Ναυτικού Οχυρού.
Σκοπός και των δύο ήταν η απόκρυψη και η διασφάλιση των έργων αμύνης. Η είσοδος στην Α.Ζ. μη στρατιωτικών ή στρατιωτικών που δεν είχαν υπηρεσία σε αυτήν απαγορευόταν απολύτως! Η είσοδος στις Επιτηρούμενες Ζώνες και η κυκλοφορία σε αυτές γινόταν μόνο με ειδική άδεια. Σε ορισμένες κατηγορίες προσώπων μπορούσε να απαγορευθεί παντελώς η είσοδος στις Ε.Ζ. ενώ σε έκτακτες περιπτώσεις μπορούσε να απαγορευθεί η κυκλοφορία των κατοίκων τη νύχτα. Κανείς δεν μπορούσε να ασκήσει επάγγελμα στις Ε.Ζ. χωρίς άδεια από τις Στρατιωτικές Αρχές. Απαγορευόταν αυστηρά η είσοδος σε αυτές σε αλλοδαπούς ή σε μη Έλληνες στην εθνικότητα. Ακόμα και για να εγκατασταθεί κάποιος σε αυτές τις περιοχές ή για να αλλάξει τόπο διαμονής (π.χ. από ένα χωριό σε ένα άλλο) χρειαζόταν να πάρει ειδική άδεια από τον Νομάρχη της περιοχής!
Όποιος αντιλαμβανόταν κάποιον να κυκλοφορεί στις Α.Π. ή στα Ναυτικά Οχυρά όφειλε να ενημερώσει αμέσως την πλησιέστερη Στρατιωτική, Αστυνομική ή Κοινοτική Αρχή. Οι παραβάτες των παραπάνω διατάξεων τιμωρούνταν με φυλάκιση ή με βαρύτατα χρηματικά πρόστιμα. Με αυστηρές ποινές που έφταναν ως και την απόλυσή τους, τιμωρούνταν όσοι στρατιωτικοί κλπ. που ήταν επιφορτισμένοι με τον έλεγχο των Α.Π και Ε.Ζ. εκτελούσαν πλημμελώς τα καθήκοντά τους. Να σημειώσουμε ότι από τις παραπάνω διατάξεις δεν εξαιρούνταν οι κληρικοί που έπρεπε να διαθέτουν τα απαιτούμενα δικαιολογητικά για τις μετακινήσεις τους από και προς τις επιτηρούμενες ζώνες.
Υπήρχαν πολλές ακόμα διατάξεις στον νόμο 376/1936 τις οποίες μπορείτε να δείτε στις φωτογραφίες του άρθρου.
Με τον αναγκαστικό νόμο 376/1936 καθιερώθηκαν «Αμυντικές Περιοχές» (Α.Π.). Επρόκειτο για περιοχές στις οποίες υπήρχαν οχυρώσεις ή επρόκειτο να εκτελεσθούν έργα οχυρώσεως. Όσες από τις περιοχές αυτές ενέπιπταν στη δικαιοδοσία του (τότε) Υπουργείου Ναυτικών ονομάζονταν «Ναυτικά Οχυρά». Τα όρια των περιοχών αυτών καθορίζονταν με βασιλικά διατάγματα που εξέδιδαν οι υπουργοί Στρατιωτικών και Ναυτικών (δεν υπήρχε τότε Υπουργείο Εθνικής Αμύνης). Κάθε Αμυντική Περιοχή ή Ναυτικό Οχυρό περιελάμβανε: μια πρώτη (εσωτερική) περιμετρική ζώνη κοντά στα αμυντικά έργα η οποία «περιείχε» και αυτά και ονομαζόταν «Απαγορευμένη Ζώνη» (Α.Ζ.) και μια δεύτερη (εξωτερική) που ονομαζόταν «Επιτηρούμενη Ζώνη» (Ε.Ζ.) και τα όριά της ταυτίζονταν με τα όρια της Αμυντικής Περιοχής ή του Ναυτικού Οχυρού.
Σκοπός και των δύο ήταν η απόκρυψη και η διασφάλιση των έργων αμύνης. Η είσοδος στην Α.Ζ. μη στρατιωτικών ή στρατιωτικών που δεν είχαν υπηρεσία σε αυτήν απαγορευόταν απολύτως! Η είσοδος στις Επιτηρούμενες Ζώνες και η κυκλοφορία σε αυτές γινόταν μόνο με ειδική άδεια. Σε ορισμένες κατηγορίες προσώπων μπορούσε να απαγορευθεί παντελώς η είσοδος στις Ε.Ζ. ενώ σε έκτακτες περιπτώσεις μπορούσε να απαγορευθεί η κυκλοφορία των κατοίκων τη νύχτα. Κανείς δεν μπορούσε να ασκήσει επάγγελμα στις Ε.Ζ. χωρίς άδεια από τις Στρατιωτικές Αρχές. Απαγορευόταν αυστηρά η είσοδος σε αυτές σε αλλοδαπούς ή σε μη Έλληνες στην εθνικότητα. Ακόμα και για να εγκατασταθεί κάποιος σε αυτές τις περιοχές ή για να αλλάξει τόπο διαμονής (π.χ. από ένα χωριό σε ένα άλλο) χρειαζόταν να πάρει ειδική άδεια από τον Νομάρχη της περιοχής!
Όποιος αντιλαμβανόταν κάποιον να κυκλοφορεί στις Α.Π. ή στα Ναυτικά Οχυρά όφειλε να ενημερώσει αμέσως την πλησιέστερη Στρατιωτική, Αστυνομική ή Κοινοτική Αρχή. Οι παραβάτες των παραπάνω διατάξεων τιμωρούνταν με φυλάκιση ή με βαρύτατα χρηματικά πρόστιμα. Με αυστηρές ποινές που έφταναν ως και την απόλυσή τους, τιμωρούνταν όσοι στρατιωτικοί κλπ. που ήταν επιφορτισμένοι με τον έλεγχο των Α.Π και Ε.Ζ. εκτελούσαν πλημμελώς τα καθήκοντά τους. Να σημειώσουμε ότι από τις παραπάνω διατάξεις δεν εξαιρούνταν οι κληρικοί που έπρεπε να διαθέτουν τα απαιτούμενα δικαιολογητικά για τις μετακινήσεις τους από και προς τις επιτηρούμενες ζώνες.
Υπήρχαν πολλές ακόμα διατάξεις στον νόμο 376/1936 τις οποίες μπορείτε να δείτε στις φωτογραφίες του άρθρου.
Πώς γινόταν οι μετακινήσεις στις Επιτηρούμενες Ζώνες;
Όπως αναφέραμε οι Επιτηρούμενες Ζώνες ξεκινούσαν από τον νομό Έβρου και έφταναν ως τη Θεσπρωτία και την Κέρκυρα «καλύπτοντας» όλα τα χερσαία και θαλάσσια σύνορα προς βορρά της χώρας μας. Ανάλογα με την περιοχή είχαν πλάτος από 15 έως 45 χιλιόμετρα. Όσοι ήταν κάτοικοι περιοχών εντός των Ε.Ζ. εφοδιάζονταν με ένα «λευκό δίπτυχο» (ταυτότητα) που είχε τη «θέση» ατομικού δελτίου κυκλοφορίας. Όφειλαν να το έχουν και να το επιδεικνύουν όταν τους το ζητούσαν οι αρμόδιες Αρχές.
Τα πράγματα για όσους επισκέπτονταν περιοχές στις Ε.Ζ., ακόμα κι αν κατάγονταν από αυτές και ζούσαν αλλού, ήταν πολύπλοκα. Πριν μεταβούν όμως στον τόπο που ήθελαν να επισκεφθούν έβγαζαν ειδική άδεια από την Αστυνομία της περιοχής κατοικίας τους, η οποία δινόταν μετά από εξονυχιστικό έλεγχο ακόμα και κοινωνικών φρονημάτων (!) . Όταν έφταναν στον προορισμό τους εντός της Ε.Ζ. έπρεπε να θεωρήσουν την άδεια από την τοπική αστυνομική Αρχή ή όπου δεν υπήρχε Αστυνομία ή Χωροφυλακή, η θεώρηση γινόταν από τον Πρόεδρο της (τοπικής) Κοινότητας. Αν και αρχικά, ως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ο νόμος 376/1936 προστάτευε τα οχυρωματικά έργα στα βόρεια σύνορά μας, δεν καταργήθηκε ούτε μετά το τέλος του Εμφυλίου καθώς θεωρήθηκε ότι προστάτευε από τον κομμουνιστικό κίνδυνο από βορρά (Αλβανία, ενιαία Γιουγκοσλαβία, Βουλγαρία). Από τη δεκαετία του 1950 απλά υπήρξε κάποια χαλάρωσή του.
Η επιβολή της δικτατορίας των συνταγματαρχών στις 21 Απριλίου 1967 όχι μόνο δεν διατήρησε αυτή τη σχετική χαλαρότητα, αντίθετα οι διατάξεις του μεταξικού νόμου εφαρμόζονταν με πολύ μεγάλη αυστηρότητα…
Κόνιτσα και Πωγώνι: οι «Επιτηρούμενες Ζώνες» του νομού Ιωαννίνων
Ένας από τους παραμεθόριους νομούς της χώρας μας είναι ο νομός Ιωαννίνων. Δύο από τις περιοχές του νομού (τέως επαρχίες του) η Κόνιτσα και το Πωγώνι συνορεύουν με την Αλβανία. Όσοι ήταν, ως τις αρχές της Μεταπολίτευσης, κάτοικοι των περιοχών αυτών, είχαν εφοδιαστεί με τα λευκά δίπτυχα που αναφέραμε παραπάνω και μετακινούνταν στις γύρω περιοχές. Όσοι όμως κατάγονταν από τις περιοχές αυτές ή ήθελαν να τις επισκεφθούν, περνούσαν απίστευτη ταλαιπωρία.
Η έκδοση άδειας για μετάβαση στην περιοχή της Κόνιτσας ή του Πωγωνίου γινόταν μετά από μια σειρά ερωτήσεων όπως «για ποιο λόγο θέλεις να επισκεφθείς την περιοχή;». Όταν τελικά κάποιος/-ια που έμενε π.χ. στην Αθήνα λάμβανε την πολυπόθητη άδεια, μετά από ταξίδι 8-10 ωρών (και όχι 4-4,5 όπως σήμερα…) έφτανε στα Γιάννενα. Το κεντρικό σημείο ελέγχου για Κόνιτσα και Πωγώνι ήταν το ιστορικό Καλπάκι, 35 χιλιόμετρα περίπου από τα Γιάννενα. Εκεί για όσους δεν γνωρίζουν η Εθνική (κατ’ ευφημισμόν) Οδός, χωρίζεται στα δύο.
Ένα τμήμα της οδηγεί προς την περιοχή της Κόνιτσας και το άλλο προς το Πωγώνι. Όσοι μετέβαιναν προς τα χωριά του Πωγωνίου ελέγχονταν ξανά 15 χλμ. περίπου πιο μακριά, στο Χάνι Δελβινακίου. Και όταν μετά το πολύωρο και εξαντλητικό ταξίδι έφταναν στον προορισμό τους έτρεχαν να θεωρήσουν τις άδειες στις οικείες Αρχές. Να σημειώσουμε ότι οι άδειες αυτές είχαν ημερομηνία λήξης. Δήλωνε π.χ. κάποιος ότι θέλω να παραμείνω στο χ χωριό ως τις 30 Αυγούστου…
Άνθρωποι που έζησαν στα χρόνια των Επιτηρουμένων Ζωνών μας μετέφεραν απίστευτες ιστορίες. Κυρίες με καταγωγή από ακριτικό χωριό του Πωγωνίου έφυγαν από την Αθήνα εφοδιασμένες βέβαια με τις απαραίτητες άδειες και αφού πέρασαν από το Καλπάκι αντιμετώπισαν νέο έλεγχο στο Χάνι. Εκεί οι στρατιώτες τις άφησαν τελικά να περάσουν αλλά ενημέρωσαν… αρμοδίως στο χωριό τους. Τις υποδέχτηκε στην είσοδο του χωριού ένας «αρμόδιος» συγχωριανός τους, ο οποίος βέβαια τις γνώριζε και τις άφησε να περάσουν…
Εκτός από τα στάνταρ σημεία ελέγχου που αναφέραμε υπήρχαν και άλλα «έκτακτα». Στη Λιμνοπούλα Ιωαννίνων και στη διασταύρωση της Εθνικής Ιωαννίνων-Κακαβιάς με την Επαρχιακή Οδό Κτισμάτων-Αγίας Μαρίνας. Ο κύριος Δημήτριος Παπαγιάννης που διετέλεσε Αντιδήμαρχος (του τότε Δήμου) Δελβινακίου τη δεκαετία του 2000 μας διηγήθηκε ότι είχε την ατυχία να φτάσει κάποιο βράδυ στο Χάνι Δελβινακίου. Αν και κατάγεται από την τότε Καστανή, νυν Καστάνιανη Πωγωνίου, δεν του επιτράπηκε να μεταβεί στο χωριό του παρά μόνο όταν ξημέρωσε!
Ο κορυφαίος Έλληνας μετεωρολόγος Δημήτρης Ζιακόπουλος, ο οποίος κατάγεται από την Κόνιτσα, μας είπε: « Πηγαίνοντας προς την Κόνιτσα, ο έλεγχος γινόταν στο Καλπάκι. Οι μόνιμοι κάτοικοι της επαρχίας μας ήταν εφοδιασμένοι με ένα λευκό δίπτυχο (ταυτότητα) και περνούσαν με την επίδειξή του. Όσοι επισκέπτονταν για διάφορους λόγους την Κόνιτσα και τα χωριά της, για να περάσουν από το Καλπάκι, έπρεπε να είναι εφοδιασμένοι με ειδική άδεια που εξέδιδε η Ασφάλεια Ιωαννίνων. Εκεί, για να πάρεις τη συγκεκριμένη άδεια, έπρεπε να δηλώσεις τους λόγους για τους οποίους ήθελες να επισκεφθείς την περιοχή».
Οι μπάρες στα Πομακοχώρια
Οι Επιτηρούμενες Ζώνες και οι «μπάρες» των ελέγχων καταργήθηκαν σε όλη την Ελλάδα εκτός από τα Πομακοχώρια της Θράκης αμέσως μετά την πτώση της Χούντας. Από την Ξάνθη ως τον Εχίνο ,το μεγαλύτερο από τα Πομακοχώρια υπήρχαν σε μια διαδρομή περίπου 30 χλμ. τρία σημεία ελέγχου. Το πρώτο λίγο έξω από την Ξάνθη καταργήθηκε το 1979. Το δεύτερο στο 9ο χλμ. της οδού Ξάνθης-Σταυρούπολης έπαυσε να λειτουργεί το 1993 ενώ το τελευταίο σημείο ελέγχου βρισκόταν στο 21ο χλμ. της οδού που συνδέει την Ξάνθη με τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα.
Η «μπάρα» στο σημείο εκείνο, απέκλειε 15 μειονοτικά χωριά. Όταν τον Μάιο του 1995 ο Γεράσιμος Αρσένης ως Υπουργός Εθνικής Αμύνης επισκέφθηκε τον Εχίνο οι κάτοικοι του εξέθεσαν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν από αυτόν τον ιδιότυπο αποκλεισμό. Αν και από το Υπουργείο Εξωτερικών θεωρούνταν πρόωρη μια κατάργηση του σημείου ελέγχου, για τον φόβο μετακινήσεων Πομάκων από και προς τη Βουλγαρία, ο Γεράσιμος Αρσένης έχοντας και τη συγκατάθεση του Ανδρέα Παπανδρέου κατά την επίσκεψή του στη Θράκη στις 17/11/1995 έδωσε εντολή να ξηλωθεί και η τελευταία μπάρα. Στη συνέχεια δήλωσε: «Το εμπόδιο αυτό που χώριζε αυτή την περιοχή από την υπόλοιπη Ξάνθη και απομόνωνε τα χωριά είναι πια ιστορία.
Μέχρι σήμερα χρειαζόταν για τη διέλευση κάποια ειδική άδεια. Όσοι λοιπόν έχουν αυτά τα λευκά χαρτιά ας τα κρατήσουν ως κειμήλια μιας εποχής που πέρασε. Ζούμε σε μια νέα εποχή και η ασφάλεια της χώρας μας στηρίζεται στην κοινωνική συνοχή και οικονομική της ανάπτυξη. Η επικοινωνία είναι ελεύθερη». Έχει γραφτεί πάντως ότι υπήρχαν στελέχη της τότε κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ που διαφωνούσαν με τη συγκεκριμένη ενέργεια. Το βέβαιο είναι ότι ο Γεράσιμος Αρσένης έχοντας βέβαια και τη σύμφωνη γνώμη του Ανδρέα Παπανδρέου πιστώνεται τη σημαντική αυτή ενέργεια. Βέβαια, 2,5 μήνες αργότερα «χρεώθηκε» και αυτός τα Ίμια, αλλά τότε πρωθυπουργός δεν ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου…
Επίλογος
Στο agrinionews.gr σε άρθρο του στις 16/11/2022 ο Απόστολος Κων. Καρακώστας αφηγείται την αποτυχημένη προσπάθεια να επισκεφθεί τον ξάδελφό του που υπηρετούσε στο χωριό Μόλιστα Κονίτσης το 1972, ως Χωροφύλακας. Η Μόλιστα απέχει 10 χλμ. περίπου από την Αλβανία. Ο κύριος Καρακώστας έλαβε άδεια για να επισκεφθεί τη Μόλιστα όπως και η μητέρα του. Η Βελγίδα φίλη του όμως δεν πήρε άδεια γιατί προφανώς θεωρήθηκε ύποπτη (για αντεθνική δράση;) και ο Α. Καρακώστας έμεινε μαζί της στα Γιάννενα… Η άδεια της μητέρας του για επίσκεψη στη Μόλιστα άρχιζε στις 7/8/1972 και έληγε στις 31/8/1972!
Όσοι αναρωτιούνται σήμερα γιατί η Ήπειρος άργησε να αναπτυχθεί τουριστικά, ας μάθουν ότι ένας από τους βασικούς λόγους ήταν ο αποκλεισμός πανέμορφων περιοχών της από το ίδιο το ελληνικό κράτος ως το 1975. Όσοι π.χ. επισκέπτονται σήμερα τον Βοϊδομάτη για ράφτινγκ, δεν θα μπορούσαν να το κάνουν χωρίς μια σειρά…ανακρίσεων ως το 1975…
Αυτά γίνονταν στην Ελλάδα όχι το 1850 ή το 1900 αλλά μέχρι 45 χρόνια περίπου πριν… Παρ’ όλα τα λάθη των μεταπολιτευτικών κυβερνήσεων υπάρχουν πάρα πολλά θετικά στοιχεία που οδήγησαν στην Ελλάδα του σήμερα. Οι νοσταλγοί της χούντας και οι όψιμοι θιασώτες της, ας προβληματιστούν απ’ όσα γράψαμε και ας σκεφτούν (πόση και) ποια θα ήταν η Ελλάδα σήμερα αν δεν είχε πέσει το καθεστώς των συνταγματαρχών.
Ευχαριστούμε θερμά τον κορυφαίο Έλληνα μετεωρολόγο κύριο Δημήτρη Ζιακόπουλο και τον τέως Αντιδήμαρχο Δελβινακίου κύριο Δημήτριο Παπαγιάννη για τις πολύτιμες πληροφορίες που μας έδωσαν.
Όπως αναφέραμε οι Επιτηρούμενες Ζώνες ξεκινούσαν από τον νομό Έβρου και έφταναν ως τη Θεσπρωτία και την Κέρκυρα «καλύπτοντας» όλα τα χερσαία και θαλάσσια σύνορα προς βορρά της χώρας μας. Ανάλογα με την περιοχή είχαν πλάτος από 15 έως 45 χιλιόμετρα. Όσοι ήταν κάτοικοι περιοχών εντός των Ε.Ζ. εφοδιάζονταν με ένα «λευκό δίπτυχο» (ταυτότητα) που είχε τη «θέση» ατομικού δελτίου κυκλοφορίας. Όφειλαν να το έχουν και να το επιδεικνύουν όταν τους το ζητούσαν οι αρμόδιες Αρχές.
Τα πράγματα για όσους επισκέπτονταν περιοχές στις Ε.Ζ., ακόμα κι αν κατάγονταν από αυτές και ζούσαν αλλού, ήταν πολύπλοκα. Πριν μεταβούν όμως στον τόπο που ήθελαν να επισκεφθούν έβγαζαν ειδική άδεια από την Αστυνομία της περιοχής κατοικίας τους, η οποία δινόταν μετά από εξονυχιστικό έλεγχο ακόμα και κοινωνικών φρονημάτων (!) . Όταν έφταναν στον προορισμό τους εντός της Ε.Ζ. έπρεπε να θεωρήσουν την άδεια από την τοπική αστυνομική Αρχή ή όπου δεν υπήρχε Αστυνομία ή Χωροφυλακή, η θεώρηση γινόταν από τον Πρόεδρο της (τοπικής) Κοινότητας. Αν και αρχικά, ως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ο νόμος 376/1936 προστάτευε τα οχυρωματικά έργα στα βόρεια σύνορά μας, δεν καταργήθηκε ούτε μετά το τέλος του Εμφυλίου καθώς θεωρήθηκε ότι προστάτευε από τον κομμουνιστικό κίνδυνο από βορρά (Αλβανία, ενιαία Γιουγκοσλαβία, Βουλγαρία). Από τη δεκαετία του 1950 απλά υπήρξε κάποια χαλάρωσή του.
Η επιβολή της δικτατορίας των συνταγματαρχών στις 21 Απριλίου 1967 όχι μόνο δεν διατήρησε αυτή τη σχετική χαλαρότητα, αντίθετα οι διατάξεις του μεταξικού νόμου εφαρμόζονταν με πολύ μεγάλη αυστηρότητα…
Κόνιτσα και Πωγώνι: οι «Επιτηρούμενες Ζώνες» του νομού Ιωαννίνων
Ένας από τους παραμεθόριους νομούς της χώρας μας είναι ο νομός Ιωαννίνων. Δύο από τις περιοχές του νομού (τέως επαρχίες του) η Κόνιτσα και το Πωγώνι συνορεύουν με την Αλβανία. Όσοι ήταν, ως τις αρχές της Μεταπολίτευσης, κάτοικοι των περιοχών αυτών, είχαν εφοδιαστεί με τα λευκά δίπτυχα που αναφέραμε παραπάνω και μετακινούνταν στις γύρω περιοχές. Όσοι όμως κατάγονταν από τις περιοχές αυτές ή ήθελαν να τις επισκεφθούν, περνούσαν απίστευτη ταλαιπωρία.
Η έκδοση άδειας για μετάβαση στην περιοχή της Κόνιτσας ή του Πωγωνίου γινόταν μετά από μια σειρά ερωτήσεων όπως «για ποιο λόγο θέλεις να επισκεφθείς την περιοχή;». Όταν τελικά κάποιος/-ια που έμενε π.χ. στην Αθήνα λάμβανε την πολυπόθητη άδεια, μετά από ταξίδι 8-10 ωρών (και όχι 4-4,5 όπως σήμερα…) έφτανε στα Γιάννενα. Το κεντρικό σημείο ελέγχου για Κόνιτσα και Πωγώνι ήταν το ιστορικό Καλπάκι, 35 χιλιόμετρα περίπου από τα Γιάννενα. Εκεί για όσους δεν γνωρίζουν η Εθνική (κατ’ ευφημισμόν) Οδός, χωρίζεται στα δύο.
Ένα τμήμα της οδηγεί προς την περιοχή της Κόνιτσας και το άλλο προς το Πωγώνι. Όσοι μετέβαιναν προς τα χωριά του Πωγωνίου ελέγχονταν ξανά 15 χλμ. περίπου πιο μακριά, στο Χάνι Δελβινακίου. Και όταν μετά το πολύωρο και εξαντλητικό ταξίδι έφταναν στον προορισμό τους έτρεχαν να θεωρήσουν τις άδειες στις οικείες Αρχές. Να σημειώσουμε ότι οι άδειες αυτές είχαν ημερομηνία λήξης. Δήλωνε π.χ. κάποιος ότι θέλω να παραμείνω στο χ χωριό ως τις 30 Αυγούστου…
Άνθρωποι που έζησαν στα χρόνια των Επιτηρουμένων Ζωνών μας μετέφεραν απίστευτες ιστορίες. Κυρίες με καταγωγή από ακριτικό χωριό του Πωγωνίου έφυγαν από την Αθήνα εφοδιασμένες βέβαια με τις απαραίτητες άδειες και αφού πέρασαν από το Καλπάκι αντιμετώπισαν νέο έλεγχο στο Χάνι. Εκεί οι στρατιώτες τις άφησαν τελικά να περάσουν αλλά ενημέρωσαν… αρμοδίως στο χωριό τους. Τις υποδέχτηκε στην είσοδο του χωριού ένας «αρμόδιος» συγχωριανός τους, ο οποίος βέβαια τις γνώριζε και τις άφησε να περάσουν…
Εκτός από τα στάνταρ σημεία ελέγχου που αναφέραμε υπήρχαν και άλλα «έκτακτα». Στη Λιμνοπούλα Ιωαννίνων και στη διασταύρωση της Εθνικής Ιωαννίνων-Κακαβιάς με την Επαρχιακή Οδό Κτισμάτων-Αγίας Μαρίνας. Ο κύριος Δημήτριος Παπαγιάννης που διετέλεσε Αντιδήμαρχος (του τότε Δήμου) Δελβινακίου τη δεκαετία του 2000 μας διηγήθηκε ότι είχε την ατυχία να φτάσει κάποιο βράδυ στο Χάνι Δελβινακίου. Αν και κατάγεται από την τότε Καστανή, νυν Καστάνιανη Πωγωνίου, δεν του επιτράπηκε να μεταβεί στο χωριό του παρά μόνο όταν ξημέρωσε!
Ο κορυφαίος Έλληνας μετεωρολόγος Δημήτρης Ζιακόπουλος, ο οποίος κατάγεται από την Κόνιτσα, μας είπε: « Πηγαίνοντας προς την Κόνιτσα, ο έλεγχος γινόταν στο Καλπάκι. Οι μόνιμοι κάτοικοι της επαρχίας μας ήταν εφοδιασμένοι με ένα λευκό δίπτυχο (ταυτότητα) και περνούσαν με την επίδειξή του. Όσοι επισκέπτονταν για διάφορους λόγους την Κόνιτσα και τα χωριά της, για να περάσουν από το Καλπάκι, έπρεπε να είναι εφοδιασμένοι με ειδική άδεια που εξέδιδε η Ασφάλεια Ιωαννίνων. Εκεί, για να πάρεις τη συγκεκριμένη άδεια, έπρεπε να δηλώσεις τους λόγους για τους οποίους ήθελες να επισκεφθείς την περιοχή».
Οι μπάρες στα Πομακοχώρια
Οι Επιτηρούμενες Ζώνες και οι «μπάρες» των ελέγχων καταργήθηκαν σε όλη την Ελλάδα εκτός από τα Πομακοχώρια της Θράκης αμέσως μετά την πτώση της Χούντας. Από την Ξάνθη ως τον Εχίνο ,το μεγαλύτερο από τα Πομακοχώρια υπήρχαν σε μια διαδρομή περίπου 30 χλμ. τρία σημεία ελέγχου. Το πρώτο λίγο έξω από την Ξάνθη καταργήθηκε το 1979. Το δεύτερο στο 9ο χλμ. της οδού Ξάνθης-Σταυρούπολης έπαυσε να λειτουργεί το 1993 ενώ το τελευταίο σημείο ελέγχου βρισκόταν στο 21ο χλμ. της οδού που συνδέει την Ξάνθη με τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα.
Η «μπάρα» στο σημείο εκείνο, απέκλειε 15 μειονοτικά χωριά. Όταν τον Μάιο του 1995 ο Γεράσιμος Αρσένης ως Υπουργός Εθνικής Αμύνης επισκέφθηκε τον Εχίνο οι κάτοικοι του εξέθεσαν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν από αυτόν τον ιδιότυπο αποκλεισμό. Αν και από το Υπουργείο Εξωτερικών θεωρούνταν πρόωρη μια κατάργηση του σημείου ελέγχου, για τον φόβο μετακινήσεων Πομάκων από και προς τη Βουλγαρία, ο Γεράσιμος Αρσένης έχοντας και τη συγκατάθεση του Ανδρέα Παπανδρέου κατά την επίσκεψή του στη Θράκη στις 17/11/1995 έδωσε εντολή να ξηλωθεί και η τελευταία μπάρα. Στη συνέχεια δήλωσε: «Το εμπόδιο αυτό που χώριζε αυτή την περιοχή από την υπόλοιπη Ξάνθη και απομόνωνε τα χωριά είναι πια ιστορία.
Μέχρι σήμερα χρειαζόταν για τη διέλευση κάποια ειδική άδεια. Όσοι λοιπόν έχουν αυτά τα λευκά χαρτιά ας τα κρατήσουν ως κειμήλια μιας εποχής που πέρασε. Ζούμε σε μια νέα εποχή και η ασφάλεια της χώρας μας στηρίζεται στην κοινωνική συνοχή και οικονομική της ανάπτυξη. Η επικοινωνία είναι ελεύθερη». Έχει γραφτεί πάντως ότι υπήρχαν στελέχη της τότε κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ που διαφωνούσαν με τη συγκεκριμένη ενέργεια. Το βέβαιο είναι ότι ο Γεράσιμος Αρσένης έχοντας βέβαια και τη σύμφωνη γνώμη του Ανδρέα Παπανδρέου πιστώνεται τη σημαντική αυτή ενέργεια. Βέβαια, 2,5 μήνες αργότερα «χρεώθηκε» και αυτός τα Ίμια, αλλά τότε πρωθυπουργός δεν ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου…
Επίλογος
Στο agrinionews.gr σε άρθρο του στις 16/11/2022 ο Απόστολος Κων. Καρακώστας αφηγείται την αποτυχημένη προσπάθεια να επισκεφθεί τον ξάδελφό του που υπηρετούσε στο χωριό Μόλιστα Κονίτσης το 1972, ως Χωροφύλακας. Η Μόλιστα απέχει 10 χλμ. περίπου από την Αλβανία. Ο κύριος Καρακώστας έλαβε άδεια για να επισκεφθεί τη Μόλιστα όπως και η μητέρα του. Η Βελγίδα φίλη του όμως δεν πήρε άδεια γιατί προφανώς θεωρήθηκε ύποπτη (για αντεθνική δράση;) και ο Α. Καρακώστας έμεινε μαζί της στα Γιάννενα… Η άδεια της μητέρας του για επίσκεψη στη Μόλιστα άρχιζε στις 7/8/1972 και έληγε στις 31/8/1972!
Όσοι αναρωτιούνται σήμερα γιατί η Ήπειρος άργησε να αναπτυχθεί τουριστικά, ας μάθουν ότι ένας από τους βασικούς λόγους ήταν ο αποκλεισμός πανέμορφων περιοχών της από το ίδιο το ελληνικό κράτος ως το 1975. Όσοι π.χ. επισκέπτονται σήμερα τον Βοϊδομάτη για ράφτινγκ, δεν θα μπορούσαν να το κάνουν χωρίς μια σειρά…ανακρίσεων ως το 1975…
Αυτά γίνονταν στην Ελλάδα όχι το 1850 ή το 1900 αλλά μέχρι 45 χρόνια περίπου πριν… Παρ’ όλα τα λάθη των μεταπολιτευτικών κυβερνήσεων υπάρχουν πάρα πολλά θετικά στοιχεία που οδήγησαν στην Ελλάδα του σήμερα. Οι νοσταλγοί της χούντας και οι όψιμοι θιασώτες της, ας προβληματιστούν απ’ όσα γράψαμε και ας σκεφτούν (πόση και) ποια θα ήταν η Ελλάδα σήμερα αν δεν είχε πέσει το καθεστώς των συνταγματαρχών.
Ευχαριστούμε θερμά τον κορυφαίο Έλληνα μετεωρολόγο κύριο Δημήτρη Ζιακόπουλο και τον τέως Αντιδήμαρχο Δελβινακίου κύριο Δημήτριο Παπαγιάννη για τις πολύτιμες πληροφορίες που μας έδωσαν.
Διαβάστε ακόμη
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου
Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών