Γράφει ο Στέλιος Φενέκος
Η συζήτηση περί «προληπτικού πλήγματος» στην ελληνική στρατηγική σκηνή επανήλθε στο προσκήνιο με αφορμή δημόσιες δηλώσεις του Α/ΓΕΕΘΑ αλλά και ανώτατων απόστρατων αξιωματικών λόγω κυρίως της προμήθειας σύγχρονων μακράς ακτίνας όπλων.
Ωστόσο, η έννοια αυτή, όπως αντιμετωπίζεται στη στρατηγική θεωρία, είναι πολύ πιο στενή και πιο απαιτητική από όσο συνήθως παρουσιάζεται στον δημόσιο διάλογο.
Διότι προληπτικό πλήγμα δεν σημαίνει απλώς «χτυπώ πρώτος».
Σημαίνει ότι μπορώ, με μία ταχεία και αποφασιστική ενέργεια, να αλλάξω τη στρατηγική ισορροπία από την πρώτη κιόλας στιγμή. Και αυτό, ειδικά στην περίπτωση Ελλάδας–Τουρκίας, είναι εξαιρετικά δύσκολο.
1. ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΟ (PREEMPTIVE) ΕΝΑΝΤΙ ΠΑΡΕΜΠΟΔΙΣΤΙΚΟΥ/ ΠΡΟΦΥΛΑΚΤΙΚΟΥ (PREVENTIVE) ΠΛΗΓΜΑΤΟΣ
Η διεθνής στρατηγική θεωρία διακρίνει αυστηρά δύο έννοιες: το preemptive strike και το preventive war.
1) Το προληπτικό πλήγμα (preemptive) είναι αντίδραση σε άμεση και επικείμενη απειλή, όταν ο αντίπαλος βρίσκεται κυριολεκτικά ένα βήμα πριν την επίθεση. Είναι μια μορφή αυτοάμυνας με χρονικό παράθυρο ωρών ή λίγων ημερών.
2) Αντιθέτως, ο παρεμποδιστικος/ προφυλακτικός πόλεμος (preventive) στρέφεται κατά μιας μελλοντικής, υποθετικής απειλής, που ίσως αναδυθεί καθώς ο αντίπαλος ενισχύεται.
3) Το διεθνές δίκαιο αναφέρεται μόνο στην πρώτη μορφή: η υπόθεση Caroline του 1837 όρισε ότι η ανάγκη αυτοάμυνας πρέπει να είναι «άμεση, συντριπτική και χωρίς χρόνο για εναλλακτική».
Όλες οι σύγχρονες νομικές γνωμοδοτήσεις συμφωνούν ότι το preventive χτύπημα είναι σχεδόν πάντα παράνομο.
2. ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ – ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ –ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ
Με βάση αυτά, η συζήτηση περί ελληνικού «προληπτικού πλήγματος» όπως εκφράστηκε από τον Α/ΓΕΕΘΑ (και άλλους) πρέπει να εξεταστεί υπό τις τρεις αυτές διαστάσεις.
1) Οι μεγάλοι στρατηγιστές της ιστορίας (από τον Θουκυδίδη και τον Σουν Τζου έως τον Κλαούζεβιτς και τον Suvorov) αντιμετωπίζουν το πρώτο πλήγμα μόνο υπό πολύ συγκεκριμένες προϋποθέσεις.
Ο Θουκυδίδης μας δίνει το κλασικό παράδειγμα προφυλακτικού πολέμου, όταν η Σπάρτη χτύπησε την Αθήνα για να αποτρέψει τη μελλοντική της άνοδο.
Για τον Σουν Τζου, το πρώτο χτύπημα δικαιολογείται μόνο όταν η επιτυχία είναι σχεδόν βέβαιη και ο αντίπαλος αιφνιδιάζεται πλήρως.
Ο Κλαούζεβιτς προειδοποιεί ότι κάθε επίθεση πρέπει να υπηρετεί έναν καθαρό πολιτικό σκοπό, ενώ ο Suvorov υπογραμμίζει την αξία της πρωτοβουλίας στις πολεμικές δράσεις και της ταχύτητας.
Το μήνυμα όλων, παρά τις διαφορές τους, είναι σαφές: το προληπτικό πλήγμα έχει νόημα μόνο όταν αλλάζει τα θεμέλια της σύγκρουσης από την πρώτη στιγμή.
2) Εδώ ακριβώς εντοπίζεται το πρόβλημα για την Ελλάδα.
Η χώρα πράγματι ενισχύεται με όπλα μακρού πλήγματος, όπως ακριβείς πυραύλους stand-off. Όμως ο αριθμός τους είναι μικρός, η ισχύς τους περιορισμένη, και κυρίως δεν υπάρχει στην τουρκική πλευρά ένα «μοναδικό, καθοριστικό» σύστημα, (όπως θα ήταν εναντίον πυρηνικών εγκαταστάσεων που λειτουργούν για κατασκευή πυρηνικών όπλων), όπως στην περίπτωση του Ισραήλ με το Ιράν, που αν χτυπηθεί εξουδετερώνει την κρισιμότερη δυνατότητα του αντιπάλου.
3) Η Τουρκία διαθέτει τεράστιο βάθος, δεκάδες βάσεις, βιομηχανική υποστήριξη, μεγάλη αεροπορία και στρατιωτική μάζα.
4) Θα είχε σημασία εάν η Ελλάδα επιθυμούσε μαζικό πόλεμο που θα τον ξεκινούσε πρώτη και θα έκανε πρώτη πλήγμα σε κρίσιμες επιχειρησιακές δυνατότητες του αντιπάλου για απομείωση τους (π.χ. συστήματα αεράμυνας, για να επακολουθήσει μαζική αεροπορική προσβολή). Όμως είναι δεδομένο ότι αφενός ο αντίπαλος θα διατηρούσε σημαντικές επιχειρησιακές δυνατότητες και θα ανταπέδιδε το κτύπημα άμεσα, αφετέρου δεν θα σήμαινε οπωσδήποτε στρατηγική νίκη.
5) Με αυτά τα δεδομένα, ένα ελληνικό προληπτικό πλήγμα δεν μπορεί να παραλύσει τις τουρκικές δυνατότητες ούτε να εξασφαλίσει στρατηγικό πλεονέκτημα. Αντιθέτως, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα οδηγούσε σε άμεση, μαζική τουρκική απάντηση με drones, πυραύλους, αεροπορία και δυνάμεις όλων των κλάδων.
3. ΤΟ "ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΛΗΓΜΑ" ΩΣ ΙΣΧΥΡΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΕ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΠΙΘΕΤΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ
Εδώ αποκτά ιδιαίτερη σημασία η έννοια του δεύτερου κτυπήματος (second-strike capability).
1) Εφόσον η Ελλάδα δεν μπορεί να εξουδετερώσει αποφασιστικά την τουρκική ισχύ με ένα πρώτο χτύπημα, η πραγματική αξία των μακράς ακτίνας όπλων βρίσκεται στην ικανότητά της να διατηρεί δυνατότητα αποτελεσματικής ανταπόδοσης, μετά από μια αρχική τουρκική επιθετική ενέργεια.
2) Η ύπαρξη αξιόπιστου δεύτερου κτυπήματος αυξάνει την αποτροπή, διότι ο αντίπαλος γνωρίζει ότι ακόμη κι αν χτυπήσει πρώτος, θα υποστεί σημαντικό κόστος. Σε πολλές σύγχρονες στρατηγικές, η επιλογή ανταπόδοσης έχει μεγαλύτερη βαρύτητα από αυτήν του πρώτου πλήγματος.
3) Για χώρες με περιορισμένο όγκο πυραυλικών μέσων, όπως η Ελλάδα, η διατήρηση αυτής της ικανότητας είναι συχνά πιο σημαντική από το να επιχειρήσουν ένα αμφίβολης αποτελεσματικότητας προληπτικό πλήγμα.
4. ΓΙΑΤΙ ΠΡΟΒΑΛΛΕΤΑΙ ΤΟ «ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΟ ΠΛΗΜΑ» ΑΠΟ ΤΟΝ Α/ΓΕΕΘΑ (ΩΣ ΠΡΩΤΟ)
Εδώ μπαίνει η λογική Schelling και, σε έναν βαθμό, του Κονδύλη.
1) Ένας Α/ΓΕΕΘΑ, όταν μιλά δημόσια για «προληπτικό πλήγμα», εκτιμάται ότι το εκφράζει ως δυνατότητα επιλογής αποτρεπτικά, θέλοντας να στείλει μήνυμα: «Μην νομίζετε ότι επειδή έχετε βάθος και όγκο, είστε άτρωτοι».
2) Επίσης θέλει να καθησυχάσει το εσωτερικό ακροατήριο, ότι έχουμε ισχύ και «έχουμε επιλογές». Και βέβαια προσπαθεί να ενισχύσει την αποτροπή, μέσω δημουργούμενου κινδύνου και αβεβαιότητας στον αντίπαλο..
3) Το πρόβλημα όμως που δημιουργείται είναι ότι τέτοια ρητορική «ανεβάζει τον πήχη», μπορεί να παρερμηνευθεί από τον αντίπαλο ως «πραγματική πρόθεση», και εξόχως επικίνδυνα δημιουργεί μία «Παγίδα Δόγματος» (doctrinal trap).
Δηλαδή να θεωρείται ως καθοριστική επιλογή, που μπορεί να επιφέρει στρατηγικό αποτέλεσμα σε μία κρίση (επαπειλούμενη είτε εν εξελίξει) και να θεωρηθεί ολιγωρία ή ασυνέπεια εάν οι συνθήκες δεν το απαιτούν ως επιχειρησιακή επιλογή.
Με αποτέλεσμα, να δημιουργηθεί τάση που να μας εγκλωβίσει ως αντίληψη και να εμπλακούμε δογματικά σε πλήρη πόλεμο, με κακό σημείο εκκίνησης.
ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ
1) Η ιστορία δείχνει πως ένα προληπτικό πλήγμα (ΠΡΏΤΟ ΠΛΗΓΜΑ), όσο αποτελεσματικό κι αν είναι επιχειρησιακά/τακτικά, δεν εγγυάται στρατηγική νίκη.
Το Ισραήλ το 1967 πέτυχε εντυπωσιακό preemptive strike, αλλά είχε περιορισμένα χρονικά και επιχειρησιακά αποτελέσματα, αφού η μακροχρόνια σταθερότητα δεν εξασφαλίστηκε από αυτήν και μόνο την ενέργεια. Η Ιαπωνία πέτυχε επιχειρησιακό σοκ στο Περλ Χάρμπορ, αλλά οδήγησε στη δική της καταστροφή.
2) Το πρώτο χτύπημα είναι εργαλείο σε μία αντιπαράθεση (επαπειλούμενη, εν εξελίξει, είτε τακτικά στο πεδίο) όχι στρατηγική από μόνο του.
3) Προς τούτο, τα όπλα μακρού πλήγματος που αποκτά η Ελλάδα, έχουν κυρίως μεγάλο αποτρεπτικό βάρος. Και μπορούν οπωσδήποτε να λειτουργήσουν ως εργαλείο ενδοπολεμικής ανταπόδοσης, σε επιχειρησιακό/τακτικό επίπεδο για δημιουργία πλεονεκτήματος σε επιχειρησιακές δράσεις. Δεν μπορούν να θεωρηθούν ως όχημα πρώτου πλήγματος που να μπορεί να επιφέρει καθοριστικό στρατηγικό αποτέλεσμα για την σύγκρουση αλλά και σε βάθος χρόνου.
4) Οι ρήσεις περί «προληπτικού πλήγματος» και περί «συνολικού πολέμου» εάν η Τουρκία κάνει κάποια μικρής κλίμακος επιθετική ενέργεια μπορεί να είναι δυνητικές επιλογές, και πρέπει να προετοιμαζόμαστε γι’ αυτές, δεν είναι όμως έξυπνο να εκφράζονται δημόσια από υπουργούς και αρχηγούς, γιατί έτσι όπως εκφράζονται είναι αβασάνιστες και αφετέρου δημιουργούν μία επικίνδυνη «παγίδα δόγματος» (doctrinal gap).
5) Ας κερδίσουμε πρώτα τις μικρές καθημερινές μάχες (όπως το έχω πει πολλές φορές – ΚΑΙ ΣΤΑ ΜΙΚΡΑ ΓΕΝΝΑΙΟΙ), πριν αρχίσουμε να διευρύνουμε αλόγιστα το πεδίο αντιπαράθεσης.
Διαβάστε ακόμη
* Νέα μορφή αεροπορικού πολέμου: Από την κατάρριψη των RAFALE στο Κασμίρ έως την στρατηγική στο Αιγαίο
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου
Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών