Να γνωρίσουμε τα χωριά της Βορείου Ηπείρου: ο "Λευτέρης Τάλιος"

Το χωριό «Λευτέρης Τάλιος» ή Χαντήραγα, άνηκε στην επαρχία Λιβαδειάς, σήμερα στο Δήμο Φοινίκης. Εκτείνεται πάνω σ’ ένα λόφο  σε υψόμετρο 70μ  γύρω στα 13 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά των Αγ. Σαράντα, στην δεξιά πλευρά του οδικού άξονα Άγιοι Σαράντα-Μαυρομάτι.

Ήταν τσιφλίκι του Χαντέρ Αγά (Hader agai), από τον οποίο πήρε και το όνομά του. Όταν ο παρτιζάνος πεσόντας, Λευτέρης Τάλιος, ανακηρύχτηκε «Ήρωας του Λαού», τότε άλλαξε και το όνομα του χωριού και ονομάστηκε «Λευτέρης Τάλιος».

Κοντά στο χωριό βρίσκεται ένα παλιό γεφύρι που ανεγέρθηκε την περίοδο του Αλή πασά Τεπελενλή.
Το χωριό είναι παλιός οικισμός. Το 1852 εμφανίζεται με 4 οικογένειες και ήταν τσιφλίκι του Χαντέρ αγά. Το 1878 είχε 20 σπίτια. Στον Στατιστικό  Πίνακα του Ελληνόγλωσσου πληθυσμού Μουτεσσαριφλικίου (Υποδιοίκηση) Αργυροκάστρου (Βιλαετιού Ιωαννίνων), του έτους 1888, αριθμούνται 35 οικογένειες και 175 κάτοικοι. Το 1913 αριθμεί 86 κάτοικους, το 1923 έχει 19 σπίτια, το 1927 έχει 122 κατοίκους, και το 1937  αριθμεί 30 οικογένειες με 163 κατοίκους. Το 1939 κατέβηκε στους  140 κατοίκους.

Οι κάτοικοί του είναι όλοι ελληνικής καταγωγής και χριστιανοί ορθόδοξοι.

Στην Έκθεση Σχολικού έτους 1928-1929 μετά σχετικών Πινάκων του εν Ιωαννίνοις Επιθεωρητού Σχολείων Βορείου Ηπείρου  Αθανασίου Ναθαναήλ αναφέρεται: «Διδάσκαλος 1. Νικόλαος Νίνος, Έλλην κοινοτικός, τελειόφοιτος Σχολαρχείου. Το Σχολείον έχει 4 τάξεις, μαθητάς 39 εξ ων 30 άρρενες και 9 θήλεις».

Στην Αναλυτική Έκθεση Σχολικού Έτους 1936- 1937 του εν Αργυροκάστρω Αλβανού Επιθεωρητού Ιδιωτικών (Κοινοτικών) Σχολείων της Μειονότητος  Κολ Κότσι αναφέρεται:  «Τετρατάξιον μικτόν. Εγγεγραμμένοι μαθηταί: Άρρενες 32,  θήλεις 7,  έναν διδάσκαλο, τον Νικόλαο Σ. Νίνο εκ Σωπικίου. Ο αριθμός των κατοίκων ανέρχεται στους 163, των οικογενειών σε 30 και οι φόροι σε χρυσά φράγκα: οικοδόμων 96, επί των ζώων 334. Οι κάτοικοι γεωργοί κολίγοι και η οικονομική κατάσταση πενιχρότατη».

Κοντά στο χωριό βρίσκεται η Ιερά Μονή της Σωρωνειάς, χτισμένη από τον Αυτοκράτορα Θεοδόσιο το Μέγα και σώθηκε μέχρι το 1900. Χρησίμευε ως Μοναστηριακή Σχολή.

Την άνοιξη του 1935 οι κάτοικοι ξεσηκώθηκαν σε διαδήλωση κατά του αγά του χωριού ο οποίος απαγόρευσε την μετατροπή των λιβαδιών σε καλλιεργήσιμους αγρούς.

Οι κάτοικοι βοήθησαν τον Αντιφασιστικό Αγώνα. Εντάχτηκαν στις παρτιζάνικες τσέτες και στις περιφερειακές. Στη μάχη, στο Μάργκελετς του Φίερι, σκοτώθηκε (άλλη εκδοχή μιλάει για δολοφονία) ο Λευτέρης Τάλιος, δάσκαλος στο επάγγελμα και Κομισάριος Λόχου. Του αποδίδεται ο τίτλος «Ήρωας του Λαού». Το όνομά του πήρε το χωριό του, καθώς και κεντρικός δρόμος στην πόλη των Αγίων Σαράντα.

Οι κάτοικοί του αναφέρονται ως καλοί ειδικοί  στην καλλιέργεια του σιταριού και καλαμποκιού.
Λειτούργησε Δημοτικό σχολείο, εμπορική μονάδα και ο αριθμός των κατοίκων έφτασε τους  178.


(από συνεργάτη της ΣΦΕΒΑ στη Β. Ήπειρο)