.png)
Η πολιτιστική κληρονομιά στις μέρες μας έχει αναδειχθεί σε οικουμενική αξία, καθώς διαδραματίζει ένα σπουδαίο ρόλο, συνδέοντας την ανθρωπότητα με τις ρίζες της, ενισχύοντας τους δεσμούς των κοινωνιών και συμβάλλοντας στην αυτογνωσία των μελλοντικών γενεών. Ωστόσο το φαινόμενο της αρχαιοκαπηλίας αποτελεί μία απειλή για την προστασία της, απασχολώντας πληθώρα κρατών, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται η Ελλάδα και η Αλβανία. Είναι λοιπόν σημαντικό να αναλυθεί το επίπεδο προστασίας των μνημείων μέσω των διεθνών συμβάσεων αλλά και των εθνικών νόμων, όπου ρυθμίζονται τα σχετικά.
Ο όρος «πολιτιστική κληρονομιά» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στη Σύμβαση της Χάγης για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς στην περίπτωση ενόπλων συρράξεων, του 1954. Σημαντικό βήμα επίσης για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών φαίνεται να αποτέλεσε η ψήφιση και υιοθέτηση από έναν μεγάλο αριθμό κρατών της Διεθνούς Σύμβασης σχετικά με τα «ληπτέα μέτρα για την απαγόρευση και παρεμπόδιση της παράνομης εισαγωγής, εξαγωγής και μεταβιβάσεως της κυριότητας των πολιτιστικών αγαθών», του 1970. Συμπληρωματική της Συνθήκης αυτής θεωρείται η Σύμβαση UNIDROIT, που ψηφίστηκε στην Ρώμη το 1995, προκειμένου να αντιμετωπίσει ορισμένες ασάφειες και να ρυθμίσει θέματα όπως αυτό των ιδιωτικών συλλογών. Ιδιαίτερα σημαντική είναι και η Σύμβαση για την Προστασία της Παγκόσμιας πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς και η Σύμβαση για την Προστασία της Άυλης Πολιτιστικής κληρονομιάς.
Οι βασικές αρχές που διέπουν την διεθνή προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι ο σεβασμός στο κράτος προέλευσης της κληρονομιάς, το χρονικά απεριόριστο της προστασίας και η επιστροφή ξένων μνημείων στον τόπο προέλευσης. Σε περίπτωση καπηλείας ή ζητημάτων λήψης μέτρων συντήρησης και προστασίας, το κράτος προέλευσης προηγείται των άλλων σε θέματα δικαιωμάτων κυριότητας και διαχείρισης. Σχετικά με τον ορισμό της πολιτιστικής κληρονομιάς, σύμφωνα με την UNESCO πρόκειται για «κληρονομιά φυσικών έργων και άυλων χαρακτηριστικών γνωρισμάτων μίας ομάδας ή κοινωνίας, που κληρονομούνται από τις προηγούμενες γενιές, διατηρούνται στο παρόν και απονέμονται στις μελλοντικές γενιές προς όφελός τους». Η ενσώματη πολιτιστική κληρονομιά, που θα αναλυθεί περαιτέρω, διακρίνεται σε τρεις κατηγορίες. Πρώτον, την κινητή πολιτιστική κληρονομιά, όπως γλυπτά, πίνακες ζωγραφικής, νομίσματα, χειρόγραφα, δεύτερον, τα ακίνητα μνημεία, όπως οι αρχαιολογικοί χώροι και τρίτον, την υποθαλάσσια πολιτιστική κληρονομιά, όπως ναυάγια, υποβρύχια ερείπια και πόλεις.
Ειδικότερα, όσον αφορά στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ελλάδα, σημαντικό σταθμό στην ιστορία των προσπαθειών διαφύλαξής της αποτελεί η ψήφιση του νόμου 3028/2002, ο οποίος καθιστά το κράτος υπεύθυνο για την λήψη μέτρων για την προστασία της. Σύμφωνα με το άρθρο 2α του νόμου, υπάρχει μία ιδιαίτερη χροιά για τον ορισμό της πολιτιστικής κληρονομιάς ως «συνόλου από (έργα που αποτελούν) μαρτυρίες της ιστορίας, της τέχνης και της ταυτότητας ενός πολιτισμού». Σύμφωνα με τον νόμο, τα μνημεία διακρίνονται σε αρχαία, μέχρι και το έτος 1830 μ.Χ. (ανήκουν στους προϊστορικούς, αρχαίους, βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους) και σε νεώτερα μνημεία, μετά το 1830 μ.Χ., τα οποία προστατεύονται λόγω της ιστορικής, καλλιτεχνικής ή επιστημονικής σημασίας τους.
Σύμφωνα με το άρθρο 3 του ν.3028/2002, η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς συνίσταται, μεταξύ άλλων, στην αποτροπή της παράνομης ανασκαφής, της κλοπής και της παράνομης εξαγωγής αρχαιοτήτων. Στο ένατο κεφάλαιο του νόμου και στα άρθρα 53 επόμενα εισάγονται ποινικές διατάξεις στις οποίες τυποποιούνται ως εγκλήματα η κλοπή και η υπεξαίρεση μνημείων, η αποδοχή και διάθεση μνημείων που αποτελούν προϊόντα εγκλήματος, η παράνομη εμπορία μνημείων, η παράνομη ανασκαφή και αρχαιολογική έρευνα, η παράνομη εξαγωγή πολιτιστικών αγαθών.
Μέσα από τις διατάξεις αυτές ρυθμίζεται το φαινόμενο που απασχολεί τις αρχές σε πληθώρα κρατών, αυτό της αρχαιοκαπηλίας. Η βίαιη αφαίρεση αντικειμένων που θεωρούνται πολιτιστικά αγαθά και είναι συνδεδεμένα με την εθνική ταυτότητα μίας πολιτιστικής ομάδας, η κλοπή, η πώλησή τους ακόμα και ο βανδαλισμός τους δεν είναι φαινόμενο της σύγχρονης εποχής, αλλά έχει τις ρίζες του στο παρελθόν. Ο βαθμός όμως και η ταχύτητα με την οποία, η καταστροφή και η λεηλασία πολιτιστικών αγαθών λαμβάνει χώρα στις μέρες μας είναι πρωτόγνωρος και αυξάνεται συνεχώς. Η αρχαιοκαπηλία είναι η τρίτη πιο επικερδής μορφή παράνομης δραστηριότητας σε παγκόσμιο επίπεδο, μετά από το παράνομο εμπόριο όπλων και τη διακίνηση ναρκωτικών.
Οι προσπάθειες τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο για την συνολική αντιμετώπιση των λαθρανασκαφών, των αγοραπωλησιών και γενικά του παράνομου εμπορίου αρχαιοτήτων φαίνεται πως δεν απέδωσαν ανάλογα αποτελέσματα, με τις περιπτώσεις της Ελλάδας και της Αλβανίας να είναι πολύ ενδιαφέρουσες. Στην Ελλάδα, μεταξύ των ετών 1999 και 2009, οι συλλήψεις που έλαβαν χώρα παρέχουν στοιχεία για τα κράτη προορισμού των ελληνικών αρχαιοτήτων. Πρώτό κράτος διακίνησης είναι η Ελβετία, ακολουθούν οι βαλκανικές χώρες, η Γερμανία, οι ΗΠΑ, η Βρετανία, ακολούθως η Ιταλία και μετά άλλες χώρες όπως Γαλλία, Ουκρανία, Τουρκία και Αργεντινή. Ένας παράγοντας που συμβάλλει στην μη αποτελεσματική αντιμετώπιση του φαινομένου της αρχαιοκαπηλίας είναι οι μικρές ποινές που προβλέπονται και επιβάλλονται. Επιπλέον, ένας άλλος παράγοντας είναι ο ελλιπής έλεγχος των αγορών αρχαιοτήτων από τα μεγάλα μουσεία, ενώ συχνά η προέλευση τους συσκοτίζεται. Τέλος, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η επιθυμία πολλών πλουσίων ιδιωτών να διαθέτουν τις δικές τους προσωπικές συλλογές αρχαιοτήτων, όπως και πολλοί άλλοι παράγοντες.
Όσον αφορά στην Αλβανία, η κλοπή αρχαιοτήτων απασχολεί συχνά την κοινή γνώμη και την ειδησεογραφία. Η κλοπή αρχαιοτήτων από εκκλησίες, και όχι μόνο, έγινε πολύ συχνή στην γειτονική χώρα την δεκαετία του 1990, καθώς η χώρα διερχόταν μία περίοδο αναρχίας και ανομίας μετά την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος. Ήδη το 2012, η καταστροφή των τοιχογραφιών μίας μικρής ορθόδοξης εκκλησίας στο χωριό Βαλς, στην κεντρική Αλβανία, ύστερα από επιδρομή αρχαιοκάπηλων, είχε λάβει σημαντικές διαστάσεις, με τον αλβανικό τύπο να κατηγορεί την κυβέρνηση για έλλειψη προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς. Το 2017 είχαν συλληφθεί δύο άτομα για λαθρεμπόριο αρχαιολογικών ευρημάτων από την αρχαία Απολλωνία. Το 2018 η αλβανική αστυνομία είχε εξαρθρώσει σπείρα που προωθούσε στην αγορά εικόνες και άλλα αρχαιολογικά αντικείμενα κλεμμένα από την Ελλάδα. Επιπλέον, δεκάδες αρχαία και νεότερα ναυάγια στις ακτές της χώρας λεηλατούνται από ομάδες παράνομων κυνηγών αρχαιοτήτων. Η Αλβανία εξακολουθεί να μην έχει τα κονδύλια που απαιτούνται για την ενίσχυση με μέσα και προσωπικό των αρμόδιων υπηρεσιών.
Συνοψίζοντας, η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς έχει καταστεί μια ιδιαίτερα σημαντική υπόθεση στις μέρες μας, με πληθώρα διεθνών συμβάσεων να ορίζουν τα πλαίσια προστασίας και την εθνική νομοθεσία να μεριμνά για την προστασία των μνημείων σε κάθε κράτος. Ωστόσο, το φαινόμενο της αρχαιοκαπηλίας εξακολουθεί να απασχολεί χώρες όπως η Ελλάδα και η Αλβανία, όπου χιλιάδες κινητά και ακίνητα μνημεία λεηλατούνται από σπείρες αρχαιοκάπηλων. Οι κυβερνήσεις των δύο κρατών θα πρέπει να στρέψουν την προσοχή τους στην καταπολέμηση του φαινομένου και να προσπαθήσουν να αντιμετωπίσουν την παράνομη διακίνηση αρχαιοτήτων.
Βιβλιογραφία
https://left.gr/. (2018, Ιούνιος 15). Αλβανία: Εξαρθρώθηκε σπείρα που πουλούσε εικόνες και άλλα αρχαιολογικά αντικείμενα κλεμμένα από την Ελλάδα. Ανακτήθηκε από: https://left.gr/news/alvania-exarthrothike-speira-poy-poyloyse-eikones-kai-alla-arhaiologika-antikeimena-klemmena
newsbomb.gr. (2018, Νοέμβριος 20). Αλβανία: Στο έλεος των αρχαιοκάπηλων Ρωμαϊκά και αρχαιοελληνικά ναυάγια. Ανακτήθηκε από: https://www.newsbomb.gr/kosmos/story/935194/alvania-sto-eleos-ton-arxaiokapilon-romaika-kai-arxaioellinika-nayagia
newsbomb.gr. (2013, Ιανουάριος 25). Καταστρέφουν τις Ορθόδοξες εκκλησίες Μεσαιωνικής εποχής στην Αλβανία. Ανακτήθηκε από: https://www.newsbomb.gr/kosmos/story/273699/katastrefoyn-tis-orthodoxes-ekklisies-mesaionikis-epohis-stin-alvania
Sotiriou, K. O. (2016). Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία «Το φαινόμενο της αρχαιοκαπηλίας στην Ελλάδα: Μια εις βάθος έρευνα μεταξύ των ετών 1999-2009». Αθήνα. Ανακτήθηκε από: https://www.academia.edu/36171270/%CE%9C%CE%B5%CF%84%CE%B1%CF%80%CF%84%CF%85%CF%87%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE_%CE%94%CE%B9%CF%80%CE%BB%CF%89%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%95%CF%81%CE%B3%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%B1_%CE%A4%CE%BF_%CF%86%CE%B1%CE%B9%CE%BD%CF%8C%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%BF_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CE%BA%CE%B1%CF%80%CE%B7%CE%BB%CE%AF%CE%B1%CF%82_%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD_%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1_%CE%9C%CE%B9%CE%B1_%CE%B5%CE%B9%CF%82_%CE%B2%CE%AC%CE%B8%CE%BF%CF%82_%CE%AD%CF%81%CE%B5%CF%85%CE%BD%CE%B1_%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%BE%CF%8D_%CF%84%CF%89%CE%BD_%CE%B5%CF%84%CF%8E%CE%BD_1999_2009_
Βακαλοπούλου, Κ.-Ά. (2019, Ιούλιος 8). Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς στο διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο. Ανακτήθηκε από: https://thesafiablog.com/2019/07/08/vakalopoulou-analysis-2/
Όσον αφορά στην Αλβανία, η κλοπή αρχαιοτήτων απασχολεί συχνά την κοινή γνώμη και την ειδησεογραφία. Η κλοπή αρχαιοτήτων από εκκλησίες, και όχι μόνο, έγινε πολύ συχνή στην γειτονική χώρα την δεκαετία του 1990, καθώς η χώρα διερχόταν μία περίοδο αναρχίας και ανομίας μετά την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος. Ήδη το 2012, η καταστροφή των τοιχογραφιών μίας μικρής ορθόδοξης εκκλησίας στο χωριό Βαλς, στην κεντρική Αλβανία, ύστερα από επιδρομή αρχαιοκάπηλων, είχε λάβει σημαντικές διαστάσεις, με τον αλβανικό τύπο να κατηγορεί την κυβέρνηση για έλλειψη προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς. Το 2017 είχαν συλληφθεί δύο άτομα για λαθρεμπόριο αρχαιολογικών ευρημάτων από την αρχαία Απολλωνία. Το 2018 η αλβανική αστυνομία είχε εξαρθρώσει σπείρα που προωθούσε στην αγορά εικόνες και άλλα αρχαιολογικά αντικείμενα κλεμμένα από την Ελλάδα. Επιπλέον, δεκάδες αρχαία και νεότερα ναυάγια στις ακτές της χώρας λεηλατούνται από ομάδες παράνομων κυνηγών αρχαιοτήτων. Η Αλβανία εξακολουθεί να μην έχει τα κονδύλια που απαιτούνται για την ενίσχυση με μέσα και προσωπικό των αρμόδιων υπηρεσιών.
Συνοψίζοντας, η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς έχει καταστεί μια ιδιαίτερα σημαντική υπόθεση στις μέρες μας, με πληθώρα διεθνών συμβάσεων να ορίζουν τα πλαίσια προστασίας και την εθνική νομοθεσία να μεριμνά για την προστασία των μνημείων σε κάθε κράτος. Ωστόσο, το φαινόμενο της αρχαιοκαπηλίας εξακολουθεί να απασχολεί χώρες όπως η Ελλάδα και η Αλβανία, όπου χιλιάδες κινητά και ακίνητα μνημεία λεηλατούνται από σπείρες αρχαιοκάπηλων. Οι κυβερνήσεις των δύο κρατών θα πρέπει να στρέψουν την προσοχή τους στην καταπολέμηση του φαινομένου και να προσπαθήσουν να αντιμετωπίσουν την παράνομη διακίνηση αρχαιοτήτων.
Βιβλιογραφία
https://left.gr/. (2018, Ιούνιος 15). Αλβανία: Εξαρθρώθηκε σπείρα που πουλούσε εικόνες και άλλα αρχαιολογικά αντικείμενα κλεμμένα από την Ελλάδα. Ανακτήθηκε από: https://left.gr/news/alvania-exarthrothike-speira-poy-poyloyse-eikones-kai-alla-arhaiologika-antikeimena-klemmena
newsbomb.gr. (2018, Νοέμβριος 20). Αλβανία: Στο έλεος των αρχαιοκάπηλων Ρωμαϊκά και αρχαιοελληνικά ναυάγια. Ανακτήθηκε από: https://www.newsbomb.gr/kosmos/story/935194/alvania-sto-eleos-ton-arxaiokapilon-romaika-kai-arxaioellinika-nayagia
newsbomb.gr. (2013, Ιανουάριος 25). Καταστρέφουν τις Ορθόδοξες εκκλησίες Μεσαιωνικής εποχής στην Αλβανία. Ανακτήθηκε από: https://www.newsbomb.gr/kosmos/story/273699/katastrefoyn-tis-orthodoxes-ekklisies-mesaionikis-epohis-stin-alvania
Sotiriou, K. O. (2016). Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία «Το φαινόμενο της αρχαιοκαπηλίας στην Ελλάδα: Μια εις βάθος έρευνα μεταξύ των ετών 1999-2009». Αθήνα. Ανακτήθηκε από: https://www.academia.edu/36171270/%CE%9C%CE%B5%CF%84%CE%B1%CF%80%CF%84%CF%85%CF%87%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE_%CE%94%CE%B9%CF%80%CE%BB%CF%89%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%95%CF%81%CE%B3%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%B1_%CE%A4%CE%BF_%CF%86%CE%B1%CE%B9%CE%BD%CF%8C%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%BF_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CE%BA%CE%B1%CF%80%CE%B7%CE%BB%CE%AF%CE%B1%CF%82_%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD_%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1_%CE%9C%CE%B9%CE%B1_%CE%B5%CE%B9%CF%82_%CE%B2%CE%AC%CE%B8%CE%BF%CF%82_%CE%AD%CF%81%CE%B5%CF%85%CE%BD%CE%B1_%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%BE%CF%8D_%CF%84%CF%89%CE%BD_%CE%B5%CF%84%CF%8E%CE%BD_1999_2009_
Βακαλοπούλου, Κ.-Ά. (2019, Ιούλιος 8). Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς στο διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο. Ανακτήθηκε από: https://thesafiablog.com/2019/07/08/vakalopoulou-analysis-2/
Περισσότερα στο balkansinsite.pollsandpolitics.gr
Δείτε ακόμη:
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου
Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών