Γράφει ο Στέλιος Φενέκος
Το νομικό πλαίσιο που περιβάλλει τα Μάρμαρα του Παρθενώνα (τελείως εσφαλμένη η έκφραση “Ελγίνεια Μάρμαρα”), είναι εξόχως περίπλοκο ζήτημα με πολλές πτυχές και αποτελεί αντικείμενο διεθνούς συζήτησης για πολλά χρόνια.
Απομακρύνθηκαν από τον Παρθενώνα από τον Thomas Bruce, 7ο κόμη του Έλγιν, στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν η Ελλάδα ήταν μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Τα Mάρμαρα αποκτήθηκαν αργότερα από το Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου, όπου στεγάζονταν από τις αρχές του 19ου αιώνα.
Οι υποστηρικτές της άποψης να παραμείνουν τα Μάρμαρα στο Βρετανικό Μουσείο παρουσιάζουν συνήθως μια σειρά από επιχειρήματα, που έχουν τις ρίζες τους σε νομικούς, ιστορικούς και πολιτιστικούς λόγους.
Από την άλλη πλευρά, όσοι συνηγορούν υπέρ της επιστροφής των Mαρμάρων στην Ελλάδα δίνουν έμφαση σε θέματα εθνικής κληρονομιάς, πολιτιστικής ταυτότητας και τις συνθήκες απομάκρυνσης των μαρμάρων. Τα βασικά επιχειρήματα και από τις δύο πλευρές περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:
1. Οθωμανική αυτοκρατορία και ελληνική ανεξαρτησία: Η απομάκρυνση των Μαρμάρων έγινε σε μια εποχή που η Ελλάδα ήταν μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Λόρδος Έλγιν, ως Βρετανός πρεσβευτής τότε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ισχυρίστηκε ότι έλαβε άδεια από τις Οθωμανικές αρχές για να αφαιρέσει τα μάρμαρα.
Ωστόσο, οι συνθήκες αυτής της εξουσιοδότησης αποτελούν θέμα ιστορικής και νομικής διαμάχης. Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι οι Οθωμανικές αρχές δεν είχαν το δικαίωμα να εξουσιοδοτήσουν την αφαίρεση των Μαρμάρων, ενώ οι υποστηρικτές της αξίωσης ιδιοκτησίας του Βρετανικού Μουσείου επισημαίνουν τις νόμιμες κατ΄ αυτούς άδειες που έλαβε ο Έλγιν.
2. Μη νόμιμη καταβολή της αμοιβής αφού μεγάλο τμήμα της δόθηκε κρυφά: Επίσης ένα άλλο νομικό επιχείρημα υπέρ της μη νομιμότητας, βασίζεται ότι η πληρωμή στους Οθωμανούς για την απομάκρυνση των Μαρμάρων δεν ήταν όλη νόμιμη (μεγάλο μέρος δόθηκε αδιαφανώς ως μπαξίσι) και ότι ως αντικείμενο διαφθοράς, διώκεται αναδρομικά και από την υπάρχουσα Βρετανική νομοθεσία.
3. Ιδιοκτησιακές απαιτήσεις από την Ελλάδα: Η Ελλάδα έχει υποστηρίξει με στοιχεία και με συνέπεια ότι τα Μάρμαρα ελήφθησαν παράνομα και ότι πρέπει να επιστραφούν στη χώρα προέλευσής τους.
Η Ελλάδα υποστηρίζει ότι τα Μάρμαρα αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της πολιτιστικής της κληρονομιάς και θα πρέπει να επανενωθούν με το σύνολο των γλυπτών του Παρθενώνα στην Αθήνα.
4. Η UNESCO και οι διεθνείς προοπτικές: Διάφοροι διεθνείς οργανισμοί, συμπεριλαμβανομένης της UNESCO, έχουν εκφράσει ανησυχίες για τον διαχωρισμό των πολιτιστικών αντικειμένων από τις χώρες προέλευσής τους. Η UNESCO συνέστησε διάλογο μεταξύ Ελλάδας και Ηνωμένου Βασιλείου για τη φιλική επίλυση του ζητήματος.
5. Διεθνής Νομολογία: Η διεθνής νομολογία κλίνει προς τον ισχυρισμό της Ελλάδας και υπενθυμίζει την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου του 1962 στην υπόθεση του Temple of Preah Vihear, η οποία ανάγκασε την Ταϊλάνδη να επιστρέψει στην Καμπότζη ορισμένα αντικείμενα που είχαν αφαιρεθεί από το ναό.
6. Θέση του Βρετανικού Μουσείου: Το Βρετανικό Μουσείο απορρίπτει επανειλημμένα τις Ελληνικές αλλά και διεθνείς εκκλήσεις για επιστροφή των Μαρμάρων στον τόπο τους. Πέραν του ότι υποστηρίζει ότι απέκτησε τα Μάρμαρα νόμιμα, ισχυρίζεται ότι αποτελούν σημαντικό μέρος της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Υποστηρίζει σθεναρά ότι η επιστροφή των Μαρμάρων θα αποτελέσει προηγούμενο που αμφισβητεί τη νομιμότητα άλλων μουσειακών συλλογών, όχι μόνο στην Μ. Βρετανία αλλά και σε πολλά μέρη του κόσμου, με αποτέλεσμα την καταστροφή κάποιων και το άδειασμα των μουσείων από σημαντικά εκθέματα, με επίπτωση στην πρόσβαση του κόσμου σε μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς.
7. Ιδιοκτησία από το Βρετανικό Μουσείο: Ο νόμος της Μ. Βρετανίας για το Βρετανικό Μουσείο του 1963 απαγορεύει την μετακίνηση πολιτισμικών εκθεμάτων και ορίζει ότι το Βρετανικό Μουσείο πρόκειται να είναι ένα μουσείο του κόσμου για όλον τον κόσμο. Αναφέρει ότι τα αντικείμενα στις συλλογές του μουσείου είναι ιδιοκτησία των διαχειριστών του μουσείου (με εξαίρεση κάποια λίγα). Ο νόμος δεν αντιμετωπίζει ρητά το ζήτημα του επαναπατρισμού πολιτιστικών αντικειμένων.
Επίσης εάν δεχθούμε την πρόταση που έχει εκφρασθεί πολλές φορές, περί δανεισμού των Μαρμάρων, στην ουσία αποδεχόμαστε το ιδιοκτησιακό καθεστώς του Βρετανικού Μουσείου. Κάτι που οι Ελληνικές κυβερνήσεις δεν μπορούν να δεχθούν.
8. Ο Νόμος του 2017 της Μ. Βρετανίας περί Πολιτιστικής Περιουσίας (Προστασία τους από τις Ένοπλες Συγκρούσεις) προβλέπει την προστασία των πολιτιστικών αγαθών σε περίπτωση ένοπλης σύγκρουσης.
Αν και αυτή η νομοθεσία δεν εφαρμόζεται άμεσα στην υπόθεση των Μαρμάρων του Παρθενώνα, εν τούτοις αντικατοπτρίζει ευρύτερες ανησυχίες για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και αποτελεί την βάση επιχειρημάτων για την μη επιστροφή.
9. Στην ουσία 4 νομοθετικές προσεγγίσεις μπορούν να επικαλεσθούν οι χώρες για την υπόθεση των Μαρμάρων. Οι τρεις είναι των εσωτερικών νόμων της Μ. Βρετανίας, Ελλάδος και Τουρκίας και η τέταρτη είναι το Δημόσιο διεθνές δίκαιο.
Αυτό που μπορεί επίσης να είναι σημαντικό, είναι ότι σύμφωνα με το Διαιτητικό Δικαστήριο Αξιώσεων Βρετανών-Ηνωμένων Πολιτειών του 1910:
«...το εσωτερικό δίκαιο δεν μπορεί να περιέχει ρητούς κανόνες καθοριστικούς για μια συγκεκριμένη υπόθεση, αλλά η λειτουργία της νομολογίας είναι να επιλύει τη σύγκρουση αντιτιθέμενων δικαιωμάτων και συμφερόντων εφαρμόζοντας, κατά παράβαση οποιασδήποτε ειδικής διάταξης του νόμου, συμπεράσματα γενικών αρχών, και έτσι να βρεθεί ... η λύση του προβλήματος».
Σε αυτό το πλαίσιο, θα ήταν πιο δίκαιο να χρησιμοποιηθούν γενικές αρχές που απορρέουν από το Καταστατικό του Διεθνούς Δικαστηρίου αλλά και το δίκαιο των περισσότερων πολιτισμένων χωρών, και κυρίως κοινές στα νομικά συστήματα του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ελλάδας, αντί να αποφασίζεται η υπόθεση υπό το πρίσμα του εθνικού συστήματος μόνο της Βρετανίας.
10. Ηθικά ζητήματα: Το ηθικό πλαίσιο για τις συλλογές μουσείων έχει εξελιχθεί με την πάροδο του χρόνου. Τα μουσεία, συμπεριλαμβανομένου του Βρετανικού Μουσείου, έχουν αντιμετωπίσει αυξανόμενη πίεση να εξετάσουν ηθικά ζητήματα που σχετίζονται με την απόκτηση και τη διατήρηση πολιτιστικών αντικειμένων. Υπάρχει διεθνώς μια αυξανόμενη αναγνώριση της ανάγκης αντιμετώπισης των ιστορικών αδικιών, που σχετίζονται με την απόκτηση πολιτιστικών αγαθών από κατοχικές και πρώην αποικιοκρατικές δυνάμεις. Αυτό περιλαμβάνει έρευνες και ερωτήσεις σχετικά με τις συνθήκες υπό τις οποίες αποκτήθηκαν τα αντικείμενα και τα υπάρχοντα δικαιώματα των χωρών προέλευσης.
11. Εθνική Κληρονομιά και Ταυτότητα: Όσοι είναι υπέρ του επαναπατρισμού ισχυρίζονται ότι τα Μάρμαρα έχουν βαθιά πολιτιστική και συμβολική σημασία για τον Ελληνικό λαό. Η επιστροφή τους θεωρείται ως ένα βήμα για την αποκατάσταση της πολυχιλιετούς εθνικής κληρονομιάς και ταυτότητας του, που έχει επηρεαστεί από την βάναυση αφαίρεση αυτών των σημαντικών συμβόλων πολιτισμού.
12. Δόγμα Δημόσιας Εμπιστοσύνης (Doctrine of Public Trust): Το “δόγμα της δημόσιας εμπιστοσύνης” είναι μια νομική αρχή που χαρακτηρίζει πολλά αγαθά δημόσιου συμφέροντος και έχει ενταχθεί τόσο στο διεθνές δίκαιο όσο και στο εσωτερικό δίκαιο των χωρών της ΕΕ και του Δυτικού κόσμου.
Ορίζει ότι ορισμένοι πολύτιμοι φυσικοί και πολιτιστικοί πόροι διατηρούνται για δημόσια χρήση και η κυβέρνηση εξασφαλίζει την δημόσια εμπιστοσύνη του κοινού για την προστασία του δημοσίου συμφέροντος. Το κοινό θεωρείται ο ιδιοκτήτης των πόρων και η κυβέρνηση προστατεύει και διατηρεί αυτούς τους πόρους για χρήση τους από το κοινό.
Το Βρετανικό Μουσείο συναφώς ισχυρίζεται ότι κρατά τα Μάρμαρα του Παρθενώνα για λόγους δημόσιου συμφέροντος κι εμπιστοσύνης από το κοινό για την διαχείρισή τους. Σε αυτό το πλαίσιο, διεξάγονται συζητήσεις για το εάν το δημόσιο συμφέρον και συνακόλουθα η προστασία των Μαρμάρων εξυπηρετείται καλύτερα με τη διατήρηση τους στο Βρετανικό Μουσείο ή με την εξέταση των αξιώσεων της Ελλάδος για την επιστροφή τους και φύλαξή τους στο σύγχρονο Μουσείο της Ακρόπολης.
13. Διατήρηση και πρόσβαση: Οι υποστηρικτές υποστηρίζουν ότι το Βρετανικό Μουσείο παρέχει ένα ασφαλές και ελεγχόμενο περιβάλλον για τη διατήρηση των Μαρμάρων. Υποστηρίζουν ότι το παγκόσμιο κοινό του μουσείου επιτρέπει ευρύτερη πρόσβαση και ευκαιρίες εκπαίδευσης, δίνοντας τη δυνατότητα σε ανθρώπους από όλο τον κόσμο να εκτιμήσουν και να μελετήσουν αυτά τα πολιτιστικά αντικείμενα.
Παρ όλα αυτά, το γεγονός ότι έγινε επί σειρά ετών κακή συντήρηση στα Μάρμαρα και καταστράφηκε μάλιστα η πατίνα τους, ότι χρησιμοποιήθηκαν για ντεκόρ σε δεξιώσεις και πάρτυ στην αίθουσα έκθεσής τους και ότι υπήρξαν πολλές κλοπές πρόσφατα από το Βρετανικό Μουσείο, όλα αυτά δεν συνηγορούν υπέρ αυτών των επιχειρημάτων της Μ. Βρετανίας αλλά σίγουρα υπέρ των επιχειρήματων της Ελλάδος.
14. Παγκόσμια Πολιτιστική Κληρονομιά: Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το Βρετανικό Μουσείο λειτουργεί ως παγκόσμιος θεσμός, παρέχοντας πρόσβαση σε πολιτιστικά αντικείμενα από διάφορους πολιτισμούς. Πιστεύουν ότι τα Μάρμαρα, ως μέρος μιας ευρύτερης παγκόσμιας κληρονομιάς, συμβάλλουν στην κοινή κατανόηση της ανθρώπινης ιστορίας και τέχνης και ότι τα γλυπτά έχουν γίνει αναπόσπαστο μέρος της πολιτιστικής και ιστορικής ταυτότητας του Ηνωμένου Βασιλείου.
ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ
1. Το νομικό καθεστώς των Μαρμάρων είναι εξαιρετικά δύσκολο και πολύπλοκο και παραμένει άλυτο ενώ οι συζητήσεις μεταξύ Ελλάδας και Ηνωμένου Βασιλείου είχαν τελματώσει, λόγω κυρίως της άρνησης της Βρετανικής κυβέρνησης, παρά τις αυξανόμενες αντιδράσεις τόσο στο εσωτερικό της Μ. Βρετανίας όσο και διεθνώς.
2. Η συζήτηση για τα Μάρμαρα περιλαμβάνει μια περίπλοκη αλληλεπίδραση νομικών, ηθικών και πολιτισμικών εκτιμήσεων και οι απόψεις για το θέμα μπορεί να ποικίλλουν πολύ.
Τα νομικά επιχειρήματα περιλαμβάνουν εκτιμήσεις του διεθνούς δικαίου, της πολιτιστικής κληρονομιάς και των ιστορικών συνθηκών, αλλά και κανόνες του εσωτερικού δικαίου της Μ. Βρετανίας, οι οποίοι δεν έχουν οπωσδήποτε αναδρομική ισχύ ώστε να εφαρμόζονται για την εποχή που αποκόπηκαν και μεταφέρθηκαν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα στην Μ. Βρετανία.
3. Η επίλυση αυτού του ζητήματος απαιτεί λεπτές διπλωματικές διαπραγματεύσεις και προσεκτική εξέταση των προοπτικών και των δικαιωμάτων όλων των εμπλεκόμενων μερών.
4. Διεθνώς πολλοί σε όλο τον κόσμο μέμφονται τον Σούνακ για την απρέπεια να ακυρώσει την συνάντηση με τον Πρωθυπουργό της Ελλάδος επειδή υποστήριξε την επιστροφή των Μαρμάρων στην πατρίδα τους.
Ο επικοινωνιακός (και όχι μόνο) θόρυβος, που ξέσπασε όμως διεθνώς, αφήνει περιθώρια για να οργανώσει η χώρα μας καλύτερα τις ενέργειές της. Εάν η θέση του πρωθυπουργού ήταν το σημείο εκκίνησης αυτής της προσπάθειας, αναμένουμε να δούμε τα επόμενα στρατηγικά βήματα.
Πολύ φοβάμαι όμως, ότι θα ξεφουσκώσει πάλι το ζήτημα σε μερικές ημέρες και θα περάσει ανεκμετάλλευτη η κίνηση του πρωθυπουργού, αφήνοντας πίσω ένα αγκάθι στις σχέσεις με την Μ. Βρετανία.
Διαβάστε ακόμη
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου
Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών