Η Επιτροπή Pike συστάθηκε το 1975, σε κλίμα βαθιάς καχυποψίας προς τις μυστικές υπηρεσίες μετά το σκάνδαλο του Watergate και τις δημοσιογραφικές αποκαλύψεις για κατάχρηση εξουσίας από την CIA και το FBI. Όπως και η αντίστοιχη Επιτροπή Church στη Γερουσία, είχε εντολή να διερευνήσει τις μεθόδους, τις παραλείψεις και τις υπερβάσεις της αμερικανικής «Κοινότητας Πληροφοριών». Ανάμεσα στις διεθνείς κρίσεις που εξέτασε ήταν και η κυπριακή του 1974, μαζί με το Βιετνάμ, την Τσεχοσλοβακία το 1968, τον πόλεμο της Μέσης Ανατολής το 1973, την Πορτογαλία το 1974 και τον πόλεμο Ινδίας–Πακιστάν το 1971.
Η Επιτροπή εργάστηκε εντατικά, συγκεντρώνοντας καταθέσεις διπλωματών, αναφορές της CIA και εσωτερικά έγγραφα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Παρήγαγε έξι ογκώδεις τόμους, ενώ τον Ιανουάριο 1976 ολοκλήρωσε την Τελική της Έκθεση. Η κυβέρνηση του προέδρου Τζέραλντ Φορντ και ο Χένρι Κίσινγκερ αρνήθηκαν τη δημοσιοποίηση της, επικαλούμενοι λόγους «εθνικής ασφάλειας». Η Βουλή πείστηκε και απαγόρευσε την επίσημη κυκλοφορία της. Ωστόσο, η Έκθεση διέρρευσε σχεδόν αμέσως και δημοσιεύτηκε τμηματικά στην Village Voice της Νέας Υόρκης με τον χαρακτηριστικό τίτλο «The CIA Report the President Doesn’t Want You to Read». Σήμερα, μαζί με τα πρακτικά των ακροάσεων, αποτελεί μία από τις πιο αυθεντικές πηγές για τα γεγονότα της Κύπρου.
Τέσσερις θεματικές ξεχωρίζουν στο υλικό της Επιτροπής: το περίφημο Μνημόνιο Διαφωνίας (Dissent Memorandum) του Thomas Boyatt, η κατάθεση του πρέσβη Henry Tasca, η «Μεταθανάτια Έκθεση» (Post-Mortem Report) της CIA και η υπόθεση των διαβεβαιώσεων προς τον Ιωαννίδη, με πρωταγωνιστή τον πράκτορα Gust Avrakotos.
Ο Thomas Boyatt, υπεύθυνος για το Κυπριακό στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ το 1974 και γνώστης της ελληνικής γλώσσας, είχε υπηρετήσει πέντε χρόνια στην πρεσβεία Λευκωσίας. Από τον Απρίλιο εκείνης της χρονιάς προειδοποιούσε συστηματικά την Ουάσιγκτον ότι η χούντα του Ιωαννίδη ετοίμαζε ανατροπή του Μακαρίου, και ότι μια τέτοια κίνηση θα οδηγούσε με μαθηματική ακρίβεια σε τουρκική εισβολή. Στις 9 Αυγούστου, μετά την πρώτη απόβαση των Τούρκων, συνέταξε το «Μνημόνιο Διαφωνίας», όπου κατηγορούσε ευθέως τον Κίσινγκερ ότι αγνόησε προειδοποιήσεις και υιοθέτησε εκθέσεις της CIA οι οποίες ήταν, κατά τον ίδιο, «λανθασμένες, αναξιόπιστες και πιθανόν παραπλανητικές». Το μνημόνιο αποχαρακτηρίστηκε μόλις το 2018, αλλά ήδη από το 1975 η ύπαρξή του ήταν γνωστή στην Επιτροπή Pike και αποτέλεσε μήλο της έριδος. Ο Κίσινγκερ αρνήθηκε αρχικά να το παραδώσει, επικαλούμενος συνταγματικό προνόμιο· τελικά το έδωσε σε «αναμεμειγμένη» μορφή, ώστε να μη φανεί ο συγγραφέας. Η Επιτροπή όμως κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο Boyatt ήταν από τους λίγους που προέβλεψαν με ακρίβεια την εξέλιξη.
Η κατάθεση του Henry Tasca, πρέσβη των ΗΠΑ στην Αθήνα, προσφέρει μια άλλη οπτική. Ο Tasca, παλαιός φίλος του Νίξον, διατηρούσε μάλλον θετική στάση απέναντι στη χούντα και δεν πίστευε ότι ο Ιωαννίδης θα προχωρούσε σε πραξικόπημα. Δήλωνε μάλιστα ότι στις 15 Ιουλίου βρισκόταν οικογενειακώς στην Επίδαυρο, τόσο σίγουρος ήταν πως δεν θα συνέβαινε τίποτα. Εντούτοις, θεωρούσε τον εαυτό του θύμα παραπλάνησης από δικούς του πράκτορες και αποδιοπομπαίο τράγο του Κίσινγκερ, που διέρρεε αρνητικές πληροφορίες εις βάρος του. Η εξάωρη κατάθεσή του στην Επιτροπή Pike παραμένει πολύτιμη, καθώς δίνει την πρώτη προσωπική μαρτυρία ανώτερου Αμερικανού αξιωματούχου για τα γεγονότα.
Η «Μεταθανάτια Έκθεση» της CIA για την Κύπρο, που συνέταξαν οι υπηρεσίες μετά την κρίση, δέχθηκε δριμεία κριτική από την Επιτροπή. Ενώ η CIA από τον Ιούνιο είχε συλλέξει πληροφορίες για τα σχέδια του Ιωαννίδη, στις 3 Ιουλίου, στηριζόμενη σε μια «νέα αλλά αδοκίμαστη πηγή», εκτίμησε ότι το πραξικόπημα αναβαλλόταν. Έτσι, λίγες ημέρες πριν την εκδήλωσή του, ακύρωσε τις αρχικές της εκτιμήσεις. Αργότερα παραδέχθηκε ότι «παραπλανήθηκε» από τον Ιωαννίδη. Η Επιτροπή Pike σημείωσε με ειρωνεία ότι η ίδια έκθεση θεώρησε πως οι Τούρκοι ικανοποιήθηκαν με την πρώτη εισβολή και ότι ο πόλεμος είχε ουσιαστικά λήξει τον Ιούλιο — κάτι που τα γεγονότα του Αυγούστου διέψευσαν παταγωδώς.
Τέλος, το ζήτημα των διαβεβαιώσεων που υποτίθεται ότι έλαβε ο Ιωαννίδης από Αμερικανούς πράκτορες παραμένει αμφιλεγόμενο. Ο ίδιος ισχυρίστηκε ότι πίστεψε πως οι ΗΠΑ δεν θα άφηναν την Τουρκία να εισβάλει, κι έτσι πήρε το «πράσινο φως» για το πραξικόπημα. Εδώ ανακύπτει το όνομα του Γκούσταβου Λάσκαρη Αβρακότου (Gust Avrakotos), Ελληνοαμερικανού πράκτορα της CIA, γνωστού για τον σκληρό και αμφιλεγόμενο ρόλο του. Στο βιβλίο Charlie Wilson’s War του George Crile παρουσιάζεται ως ο άνθρωπος που ήλεγχε ουσιαστικά την ελληνική χούντα. Αν και δεν υπάρχουν ντοκουμέντα που να αποδεικνύουν ότι ο ίδιος έδωσε διαβεβαιώσεις στον Ιωαννίδη, το ύφος της δράσης του και άλλα περιστατικά — όπως η παράλληλη πρακτική «διπλής γραμμής» σε χώρες όπως η Χιλή — ενισχύουν τις υποψίες. Άλλοι πράκτορες, όπως οι Koromilas και Neff, επίσης αναφέρονται ως πιθανές πηγές τέτοιων «εγγυήσεων».
Το έργο της Επιτροπής Pike δεν έδωσε απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα. Άφησε ωστόσο μια παρακαταθήκη: ότι οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών όχι μόνο απέτυχαν να προβλέψουν και να αποτρέψουν μια κρίση που μπορούσαν να δουν να έρχεται, αλλά και ότι οι πολιτικές ηγεσίες, και κυρίως ο Χένρι Κίσινγκερ, αγνόησαν τις σωστές φωνές και προτίμησαν τις βολικές εκθέσεις. Το αποτέλεσμα ήταν μια διπλή τραγωδία: για την Κύπρο, που βυθίστηκε στον διχασμό, και για τις ίδιες τις ΗΠΑ, που εκτέθηκαν σε μια από τις πιο χαρακτηριστικές αποτυχίες της διπλωματίας και της κατασκοπείας τους.
Σήμερα, σχεδόν πέντε δεκαετίες μετά, οι τόμοι της Επιτροπής Pike και τα διαρρεύσαντα έγγραφα, όπως το Μνημόνιο Boyatt και η Post-Mortem της CIA, παραμένουν ανεκτίμητα τεκμήρια. Δεν είναι απλώς ιστορικές πηγές, αλλά και υπενθυμίσεις ότι η αλήθεια, όσο κι αν επιχειρείται να θαφτεί στο όνομα της «εθνικής ασφάλειας», βρίσκει τελικά τον δρόμο της στη δημόσια σφαίρα. Για την κατανόηση της κυπριακής τραγωδίας, είναι αναντικατάστατες.
Διαβάστε ακόμη
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου
Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών