Στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, η ευρωπαϊκή οικονομία βρισκόταν σε παρατεταμένη ύφεση. Οι κρίσεις του 1880 και οι προστατευτικές πολιτικές των μεγάλων δυνάμεων περιόρισαν το διεθνές εμπόριο και πίεσαν τις τιμές των γεωργικών προϊόντων. Σε αυτό το περιβάλλον, η Ελλάδα παρέμενε μια αγροτική χώρα με περιορισμένη βιομηχανική βάση, εξαιρετικά εκτεθειμένη σε εξωτερικούς κλυδωνισμούς.
Η ενσωμάτωσή της στις κεφαλαιαγορές το 1879 άνοιξε την πόρτα για μεγάλους δανεισμούς. Μέχρι το 1893 είχαν συναφθεί εννέα εξωτερικά δάνεια, με ονομαστικό σύνολο 640 εκατομμυρίων χρυσών φράγκων. Η πραγματική είσπραξη ήταν όμως πολύ μικρότερη, λόγω χαμηλών τιμών έκδοσης και υψηλών προμηθειών. Το ετήσιο κόστος εξυπηρέτησης των δανείων άγγιξε τα 40 εκατομμύρια δραχμές — δυσβάστακτο για τον κρατικό προϋπολογισμό.
Η ελληνική οικονομία στηριζόταν σε μεγάλο βαθμό στην κορινθιακή σταφίδα, η οποία αποτελούσε περίπου το 75% των εξαγωγών. Η κρίση ξέσπασε όταν οι γαλλικοί αμπελώνες, που είχαν πληγεί από φυλλοξήρα, ανέκαμψαν και η Γαλλία επέβαλε υψηλούς δασμούς στο προϊόν. Οι εξαγωγές σταφίδας κατέρρευσαν μέσα σε λίγα χρόνια, στερώντας από την Ελλάδα πολύτιμο συνάλλαγμα. Η εξάρτηση από μία μόνο προϊόντική κατηγορία αποτέλεσε έναν από τους βασικότερους παράγοντες της δημοσιονομικής κατάρρευσης.
Η πολιτική σκηνή του τέλους του 19ου αιώνα κυριαρχήθηκε από τον ανταγωνισμό Τρικούπη–Δηλιγιάννη. Ο Τρικούπης επιδίωξε τον εκσυγχρονισμό της χώρας μέσω μεγάλων έργων υποδομής: οδικό δίκτυο, σιδηρόδρομοι, λιμάνια, αναδιοργάνωση στρατού και η διάνοιξη της Διώρυγας της Κορίνθου. Τα έργα αυτά εκσυγχρόνισαν την Ελλάδα, αλλά χρηματοδοτήθηκαν με βαρύ δανεισμό.
Αντίθετα, ο Δηλιγιάννης ακολούθησε πολιτικές λαϊκής κατανάλωσης, εκτεταμένες στρατιωτικές δαπάνες και έναν «ειρηνοπόλεμο» που στοίχισε εκατομμύρια, επιβαρύνοντας κι άλλο τα δημόσια οικονομικά.
Η εναλλαγή αυτών των δύο πολιτικών γραμμών, σε συνδυασμό με τη διεθνή ύφεση και τη σταφιδική κρίση, δημιούργησαν μια κατάσταση ασφυξίας.
Στις 10 Δεκεμβρίου 1893, ο Τρικούπης αναγκάστηκε να ανακοινώσει ότι η Ελλάδα δεν μπορούσε να εξυπηρετήσει τα δάνειά της. Η χρεοκοπία προκάλεσε σοκ στην Ευρώπη· αρκετοί ξένοι παρατηρητές μίλησαν για «δόλια» πτώχευση. Η χώρα βρέθηκε σε καθεστώς αδυναμίας πληρωμών, γεγονός που οδήγησε λίγα χρόνια αργότερα στην επιβολή Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (1898), ο οποίος ανέλαβε τη διαχείριση βασικών κρατικών εσόδων.
Η φράση «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν» δεν απαντάται στα Πρακτικά της Βουλής. Παρόλα αυτά, μάρτυρες της εποχής, όπως ο Α. Συγγρός και ο Εμμ. Ρέπουλης, την αποδίδουν στον Τρικούπη. Ο ιστορικός Π. Καρολίδης θεωρεί πιθανό να ειπώθηκε εκτός επίσημης συνεδρίασης. Αν και η αυθεντικότητα της φράσης παραμένει αβέβαιη, η δύναμή της ως συμβόλου είναι αδιαμφισβήτητη: αποτυπώνει τη δραματικότητα της στιγμής και την ευθύνη της πολιτικής ηγεσίας.
Η πτώχευση του 1893 ανέδειξε τις διαρθρωτικές αδυναμίες του ελληνικού κράτους: δημοσιονομική αστάθεια, εξάρτηση από μονοκαλλιέργεια, πολιτική πόλωση και αδυναμία στρατηγικού σχεδιασμού. Παρά τις τραγικές συνέπειές της, η κρίση οδήγησε τελικά σε σημαντικές μεταρρυθμίσεις και σε αυστηρότερο δημοσιονομικό έλεγχο. Ο δρόμος προς τους Βαλκανικούς Πολέμους και τις μεταγενέστερες επιτυχίες δεν θα ήταν ο ίδιος χωρίς την εμπειρία εκείνης της κατάρρευσης.
Η ιστορία της πτώχευσης του 1893 αποτελεί πολύτιμο μάθημα για τον τρόπο με τον οποίο μια μικρή χώρα μπορεί να επηρεαστεί βαθιά από διεθνείς συνθήκες, πολιτικές αντιπαραθέσεις και οικονομικές επιλογές — αλλά και για το πώς η κρίση μπορεί να γίνει αφετηρία για ανασυγκρότηση.
Διαβάστε ακόμη
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου
Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών