Πρόκειται για μια ξεχωριστή μέρα για την κοινότητα των Βλάχων της Κορυτσάς, από ό,τι αντιλαμβάνομαι. Δεν ξέρω αν αυτό ισχύει για το σύνολό της, αλλά κάτι τέτοιο μου έχουν μεταφέρει τουλάχιστον αυτοί με τους οποίους έχω μιλήσει σχετικά. Πάντως ήδη είναι αρκετός κόσμος συγκεντρωμένος στην εκκλησία και όλα δείχνουν ότι πράγματι πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό γεγονός. Παρότι η εκκλησία δεν είναι ακόμα αποπερατωμένη, πρόκειται ουσιαστικά για τα επίσημα εγκαίνιά της. Χωροστατεί ο μητροπολίτης Κορυτσάς Ιωάννης και αρκετοί άλλοι ιερείς μαζί με τον Βλάχο ιερέα Χρίστο. Εισερχόμενος στην εκκλησία διαπιστώνω ότι είναι ήδη ασφυκτικά γεμάτη και η ατμόσφαιρα είναι πράγματι πανηγυρική.
Διαψεύδεται βέβαια η πληροφορία που είχα ότι η θεία λειτουργία θα γίνει στη βλάχικη γλώσσα . Γίνεται στην αλβανική, εκτός από ορισμένες φράσεις και κάποια αποσπάσματα που ψάλλει ο Βλάχος ιερέας στη βλάχικη. Ρωτώ διακριτικά έναν διπλανό μου και μου απαντά ότι γίνεται στα αλβανικά γιατί οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν βλάχικα και ότι βρίσκονται ανάμεσά τους και αρκετοί Αλβανοί. Ο Μητροπολίτης είναι αρκετά νέος, γύρω στα σαράντα. Πληροφορούμαι ότι είναι Μουσουλμάνος από την πλευρά του πατέρα και Χριστιανός από την πλευρά της μητέρας του. Βαφτίστηκε Χριστιανός και σπούδασε δέκα ολόκληρα χρόνια στην Αμερική. Μου κάνει ιδιαίτερη εντύπωση η ευλάβεια με την οποία συμμετέχει ο κόσμος, που εν χορώ πολύ συχνά επαναλαμβάνει στερεότυπες φράσεις ή και γνωστά αποσπάσματα της θείας λειτουργίας, πράγμα που δεν έχω παρατηρήσει σε όσες αλβανικές λειτουργίες έχω συμμετάσχει ως τώρα. Στο τέλος της λειτουργίας ο Μητροπολίτης κάνει το κήρυγμά του και ακολουθεί η θεία κοινωνία και η προσφορά κόλλυβα και αντίδωρου σε μικρά πλαστικά κύπελλα. Κάποιοι νέοι βιντεοσκοπούν την όλη εκδήλωση, ενώ οι συνομιλίες των πιστών μεταξύ τους γίνονται τόσο στα βλάχικα όσο και στα αλβανικά.
Μια συνέντευξη
Βγαίνοντας από την εκκλησία πιάνω κουβέντα με δύο άντρες. Γνωριζόμαστε καλύτερα, θέλουν κι αυτοί να μάθουν ποιοι είμαστε. Μας προτείνουν να μας κεράσουν έναν καφέ σε διπλανό καφενείο. Παραγγέλνουμε ρακί. Τους ρωτώ αν μπορώ να ηχογραφήσω τη συζήτησή μας, συμφωνούν και μάλιστα δείχνουν ιδιαίτερα χαρούμενοι για τη συνάντηση. Η συζήτησή μας γίνεται κατά βάση στα βλάχικα, κάπου κάπου το γυρίζουμε στα ελληνικά λόγω της παρουσίας του συνεργάτη μου αλλά δυσκολεύονται παρότι έχουν ζήσει και εργαστεί στην Ελλάδα.
Αν ήθελα να συνοψίσω τα όσα μου είπαν, θα έλεγα ότι πρώτα από όλα έχω την αίσθηση ότι ήταν απόλυτα ειλικρινείς μαζί μου. Δεν προσπάθησαν με κανένα τρόπο, όπως σε πολλές άλλες περιπτώσεις, να παρουσιαστούν σαν ΄Ελληνες, ούτε να πλειοδοτήσουν σε καμιά μορφή πατριωτισμού. Εκφράζοντας τον προβληματισμό τους για την καταγωγή και την ταυτότητα των Βλάχων έκαναν τη διαπίστωση ότι οι Βλάχοι στα Βαλκάνια είναι όπως το λάδι στο νερό (ka untulemou pi apa). Σταγόνες εδώ κι εκεί και το ερώτημα είναι από πού προέρχονται αυτές οι σταγόνες. Ο λόγος τους στρέφεται συχνά στην Πλιάσα και τη Μοσχόπολη ως σημαντικών τόπων για τους Βλάχους της Αλβανίας και όχι μόνο. Μας μιλούν για τις παλιές νομαδικές μετακινήσεις που δεν γνώριζαν σύνορα αλλά και για τη μετανάστευση στη Ρουμανία στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Φαίνεται να έχουν συνείδηση τόσο της ρευστότητας των ταυτοτήτων όσο και της διαπραγμάτευσής τους με βάση τις εκάστοτε συνθήκες και με γνώμονα το εκάστοτε καλό για τους ίδιους. Η βασική τους θέση είναι ότι τελικά όπου ζει κανείς και «τρώει ψωμί» προσαρμόζεται κι εκεί ανήκει. Οι ίδιοι έχουν τα παιδιά τους στην Ελλάδα, όλοι έχουν και ελληνικό διαβατήριο, ενώ ο ένας εκ των δύο έχει την κόρη του στη Ρουμανία όπου σπουδάζει με υποτροφία της ρουμάνικης κυβέρνησης. Δεν το κρύβουν ότι χρησιμοποιούν και τα «δύο χαρτιά», το ελληνικό και το ρουμάνικο, προς όφελός τους, όπως δεν κρύβουν επίσης μια γενικά ωφελιμιστική στάση που έχουν απέναντι στο θέμα της εθνικής ένταξης. Μας μιλάνε πολύ θετικά για την Ελλάδα, για τη σύνταξη που ελπίζουν να πάρουν από αυτή, για τα παιδιά τους που ζουν μια χαρά εκεί και τα εγγόνια τους που μιλάνε μόνο ελληνικά αλλά και για την παρουσία του Ρουμάνου πρέσβη από τα Τίρανα στην πανηγυρική λειτουργία του Shen Sotiri και τις άλλες οικονομικές παροχές της Ρουμανίας, όπως οι υποτροφίες σε παιδιά βλάχικης καταγωγής. Η συζήτηση μου θυμίζει παρόμοια συνάντηση με κάποιους ηλικιωμένους στο χωριό Drenovë, λίγα χιλιόμετρα από την Κορυτσά, οι οποίοι μου έλεγαν ότι στην Αλβανία δείχνουν το αλβανικό διαβατήριο και στην Ελλάδα το ελληνικό… Θυμάμαι μάλιστα έναν από αυτούς που δούλεψε χρόνια στην Ελλάδα να μου λέει πως έδειχνε παντού μια φωτογραφία στην οποία φορούσε φουστανέλα και έπαιζε κλαρίνο (κάτι που έκανε στον καιρό του Χότζα συμμετέχοντας ως οργανοπαίκτης στα φεστιβάλ) και αυτό ήταν το καλύτερο διαβατήριο! Αναφέρει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα να περιμένει στην ουρά για να πάρει άδεια παραμονής και μόλις δείχνει τη φωτογραφία η υπάλληλος του δίνει σειρά προτεραιότητας… Στα συγκροτήματα βέβαια συμμετείχε ως Αλβανός, αλλά στην Ελλάδα και το κλαρίνο και η φουστανέλα είναι αποκλειστικά σύμβολα της ελληνικής ταυτότητας…
Βγαίνοντας από την εκκλησία πιάνω κουβέντα με δύο άντρες. Γνωριζόμαστε καλύτερα, θέλουν κι αυτοί να μάθουν ποιοι είμαστε. Μας προτείνουν να μας κεράσουν έναν καφέ σε διπλανό καφενείο. Παραγγέλνουμε ρακί. Τους ρωτώ αν μπορώ να ηχογραφήσω τη συζήτησή μας, συμφωνούν και μάλιστα δείχνουν ιδιαίτερα χαρούμενοι για τη συνάντηση. Η συζήτησή μας γίνεται κατά βάση στα βλάχικα, κάπου κάπου το γυρίζουμε στα ελληνικά λόγω της παρουσίας του συνεργάτη μου αλλά δυσκολεύονται παρότι έχουν ζήσει και εργαστεί στην Ελλάδα.
Αν ήθελα να συνοψίσω τα όσα μου είπαν, θα έλεγα ότι πρώτα από όλα έχω την αίσθηση ότι ήταν απόλυτα ειλικρινείς μαζί μου. Δεν προσπάθησαν με κανένα τρόπο, όπως σε πολλές άλλες περιπτώσεις, να παρουσιαστούν σαν ΄Ελληνες, ούτε να πλειοδοτήσουν σε καμιά μορφή πατριωτισμού. Εκφράζοντας τον προβληματισμό τους για την καταγωγή και την ταυτότητα των Βλάχων έκαναν τη διαπίστωση ότι οι Βλάχοι στα Βαλκάνια είναι όπως το λάδι στο νερό (ka untulemou pi apa). Σταγόνες εδώ κι εκεί και το ερώτημα είναι από πού προέρχονται αυτές οι σταγόνες. Ο λόγος τους στρέφεται συχνά στην Πλιάσα και τη Μοσχόπολη ως σημαντικών τόπων για τους Βλάχους της Αλβανίας και όχι μόνο. Μας μιλούν για τις παλιές νομαδικές μετακινήσεις που δεν γνώριζαν σύνορα αλλά και για τη μετανάστευση στη Ρουμανία στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Φαίνεται να έχουν συνείδηση τόσο της ρευστότητας των ταυτοτήτων όσο και της διαπραγμάτευσής τους με βάση τις εκάστοτε συνθήκες και με γνώμονα το εκάστοτε καλό για τους ίδιους. Η βασική τους θέση είναι ότι τελικά όπου ζει κανείς και «τρώει ψωμί» προσαρμόζεται κι εκεί ανήκει. Οι ίδιοι έχουν τα παιδιά τους στην Ελλάδα, όλοι έχουν και ελληνικό διαβατήριο, ενώ ο ένας εκ των δύο έχει την κόρη του στη Ρουμανία όπου σπουδάζει με υποτροφία της ρουμάνικης κυβέρνησης. Δεν το κρύβουν ότι χρησιμοποιούν και τα «δύο χαρτιά», το ελληνικό και το ρουμάνικο, προς όφελός τους, όπως δεν κρύβουν επίσης μια γενικά ωφελιμιστική στάση που έχουν απέναντι στο θέμα της εθνικής ένταξης. Μας μιλάνε πολύ θετικά για την Ελλάδα, για τη σύνταξη που ελπίζουν να πάρουν από αυτή, για τα παιδιά τους που ζουν μια χαρά εκεί και τα εγγόνια τους που μιλάνε μόνο ελληνικά αλλά και για την παρουσία του Ρουμάνου πρέσβη από τα Τίρανα στην πανηγυρική λειτουργία του Shen Sotiri και τις άλλες οικονομικές παροχές της Ρουμανίας, όπως οι υποτροφίες σε παιδιά βλάχικης καταγωγής. Η συζήτηση μου θυμίζει παρόμοια συνάντηση με κάποιους ηλικιωμένους στο χωριό Drenovë, λίγα χιλιόμετρα από την Κορυτσά, οι οποίοι μου έλεγαν ότι στην Αλβανία δείχνουν το αλβανικό διαβατήριο και στην Ελλάδα το ελληνικό… Θυμάμαι μάλιστα έναν από αυτούς που δούλεψε χρόνια στην Ελλάδα να μου λέει πως έδειχνε παντού μια φωτογραφία στην οποία φορούσε φουστανέλα και έπαιζε κλαρίνο (κάτι που έκανε στον καιρό του Χότζα συμμετέχοντας ως οργανοπαίκτης στα φεστιβάλ) και αυτό ήταν το καλύτερο διαβατήριο! Αναφέρει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα να περιμένει στην ουρά για να πάρει άδεια παραμονής και μόλις δείχνει τη φωτογραφία η υπάλληλος του δίνει σειρά προτεραιότητας… Στα συγκροτήματα βέβαια συμμετείχε ως Αλβανός, αλλά στην Ελλάδα και το κλαρίνο και η φουστανέλα είναι αποκλειστικά σύμβολα της ελληνικής ταυτότητας…
Η "ρουμάνικη προπαγάνδα"
Το παραπάνω θέμα με απασχολεί ιδιαίτερα από την πρώτη στιγμή που ήρθα σε επαφή με τους Βλάχους της Αλβανίας. Συνάντησα αρκετούς γονείς που μου ανέφεραν ότι τα παιδιά τους σπουδάζουν στη Ρουμανία με υποτροφία της ρουμάνικης κυβέρνησης. Συνάντησα ακόμα και περιπτώσεις που είχαν το ένα παιδί της στη Ρουμανία και το άλλο στην Ελλάδα με ανάλογες υποτροφίες. Το φαινόμενο φαίνεται ότι έχει προσλάβει σημαντικές διαστάσεις, καθώς και οι δύο χώρες ασκούν πολιτικές προσεταιρισμού της συγκεκριμένης ομάδας. Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα τα πράγματα είναι γνωστά, οι Βλάχοι της Αλβανίας θεωρούνται ομογενείς και απολαμβάνουν όλα τα σχετικά προνόμια. Όσο για τη Ρουμανία, φαίνεται ότι μετά την κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος επανέρχεται στην πολιτική του παρελθόντος που θεωρούσε τους Βλάχους κομμάτι της ρουμάνικης διασποράς.
Συναντώντας όλο και περισσότερους νέους, που, χρησιμοποιώντας την πραγματική ή υποτιθέμενη βλάχικη καταγωγή τους, σπουδάζουν με υποτροφία στη Ρουμανία, αναζήτησα περισσότερα στοιχεία γι’ αυτό το πλαίσιο. Δεν χρειάζεται παρά να επισκεφτεί, λοιπόν, κανείς την ιστοσελίδα του Υπουργείου Εξωτερικών της Ρουμανίας, για να ανακαλύψει ότι οι Βλάχοι θεωρούνται σαν Ρουμάνοι της διασποράς και έχουν όλα τα σχετικά προνόμια. Αντιγράφουμε, λοιπόν, από το σχετικό νόμο:
«Άρθρο 1. Το ρουμάνικο κράτος υποστηρίζει την ανάπτυξη των δεσμών με τους απανταχού Ρουμάνους για τη διατήρηση και ενίσχυση της εθνικής, γλωσσικής και θρησκευτικής τους ταυτότητας, με σεβασμό στη νομοθεσία των κρατών στα οποία ανήκουν.
΄Αρθρο 2. Ο νόμος ρυθμίζει:
τα δικαιώματα των προσώπων με ελεύθερα οριζόμενη ρουμάνικη καταγωγή, τα οποία, όντας ρουμάνοι υπήκοοι, πρώην ρουμάνοι υπήκοοι, απόγονοι αυτών ή ομιλούντες μια από τις διαλέκτους της ρουμάνικης γλώσσας ως μητρική γλώσσα και τα οποία για διάφορους λόγους, ζουν προς το παρόν έξω από τα κρατικά σύνορα της Ρουμανίας. Αυτά τα πρόσωπα θα αποκαλούνται εφεξής ‘απανταχού Ρουμάνοι’.
Στο πνεύμα του παρόντος νόμου, ο όρος ‘απανταχού Ρουμάνοι’ (ανεξάρτητα από το πραγματικό τους όνομα: rumani, vlahi, valahi, macedoromani, aromani, meglaromani, istroromani, moldoveni) δηλώνει εκείνα τα πρόσωπα ελεύθερα οριζόμενης ρουμάνικης καταγωγής, τα οποία,…ζουν προς το παρόν έξω από τα κρατικά όρια της Ρουμανίας…»
Αν κάποιος, λοιπόν, εξασφαλίσει μια βεβαίωση από έναν βλάχικο σύλλογο ότι έχει βλάχικες ρίζες θεωρείται αυτομάτως «Ρουμάνος της διασποράς» από τη ρουμάνικη κυβέρνηση και απολαμβάνει όλα τα σχετικά προνόμια που προβλέπονται από το νόμο. Το ίδιο άλλωστε ισχύει και για την ελληνική πλευρά: Εφόσον κάποιος προσκομίσει τις σχετικές βεβαιώσεις περί της Βλάχικης καταγωγής του θεωρείται από το ελληνικό κράτος ομογενής. ΄Ολη αυτή η κατάσταση αποτυπώνεται βέβαια και στο γεγονός της ύπαρξης δύο κατηγοριών συλλόγων στην αλβανική επικράτεια, ενός φιλελληνικού και ενός φιλορουμανικού, των οποίων μάλιστα πολλά από τα μέλη μπορεί να εναλλάσσουν την εγγραφή τους, κάτι που κάνουν καμιά φορά και τα ίδια τα ηγετικά στελέχη με βάση τον εκάστοτε προσανατολισμό τους. Η σχέση πάντως των δύο συλλόγων είναι αρνητική και οι συγκρούσεις μεταξύ τους πολλές .
Το παραπάνω ζήτημα είναι τόσο σύνθετο και το έδαφος γενικά σ’ αυτό το πεδίο της έρευνας τόσο ολισθηρό, που διστάζω προς το παρόν να «μπω στα βαθιά». ΄Αλλωστε, και σε ό,τι αφορά το «Βλάχικο Ζήτημα» στην Ελλάδα, όπου τα πράγματα είναι πιο καθαρά και δεν υφίσταται κατά την άποψή μου πολιτικά τέτοιο ζήτημα, δεν έχω επιχειρήσει ακόμα μια συστηματική μελέτη πάνω στο ζήτημα της βλάχικης ταυτότητας. Στη διδακτορική μου διατριβή δεν καταπιάστηκα με αυτό το αντικείμενο, αφού το θέμα μου ήταν διαφορετικό. Προς το παρόν, λοιπόν, αρκούμαι στην παρουσίαση ενός προδρομικού κειμένου για τους Βλάχους της Ελλάδας, που ανακοινώθηκε ως εισήγηση στο Γ΄ Ευρωπαϊκό Συνέδριο Νεοελληνικών Σπουδών, (Βουκουρέστι , 2-4 Ιουνίου 2006).
(Από το βιβλίο μου ΣΤΟ ΣΥΝΟΡΟ, 2010)
Βασίλης Νιτσιάκος
Καθηγητής της Κοινωνικής Λαογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
- Ή τον Ελληνισμό της Βορείου Ηπείρου ή την εναντίον του «ηγεσία»
- Κρα Άνω Δρόπολης
- Η Αντζελα Περιστέρη θα εκπροσωπήσει την Αλβανία στην Eurovision 2021
- Ο Ζάεφ επισκέπτεται την "μειονότητα" του στην Αλβανία, εν καιρώ πανδημίας! Έλληνας Πρωθυπουργός δεν έχει επισκεφτεί την Εθνική Ελληνική Μειονότητα εδώ και χρόνια!
👉Κάντε εγγραφή στο κανάλι apenadi blogspot στο youtube για να βλέπετε πρώτοι τα βίντεο μας.
👉Ακολουθήστε μας στο facebook, κάνοντας like στη σελίδα Αγναντεύοντας για να βλέπετε πρώτοι τις δημοσιεύσεις μας
👉Ακολουθήστε μας στο twitter
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου
Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών