Το ιστορικό πλαίσιο
Από τις αρχές του 1948, οι περιοχές της Δυτικής και Κεντρικής Μακεδονίας βρέθηκαν στο επίκεντρο των συγκρούσεων ανάμεσα στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (ΔΣΕ) και στον Εθνικό Στρατό. Η έκθεση μικρών παιδιών σε εμπόλεμες συνθήκες, σε συνδυασμό με την πολιτική στρατολόγησης του ΔΣΕ, οδήγησαν σε εκτεταμένες μεταγωγές ανηλίκων προς την Αλβανία. Επισήμως, οι υπεύθυνοι του ΔΣΕ υποστήριζαν ότι επρόκειτο για μια πράξη προστασίας των παιδιών από τον πόλεμο. Ωστόσο, η μαζικότητα των μετακινήσεων, η βίαιη απομάκρυνση από τους γονείς και η πρόθεση πολιτικής κατήχησης δημιούργησαν την αίσθηση μιας οργανωμένης απαγωγής (Ντάγιος, 2016).
Η πρώτη μεγάλη μεταφορά πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο του 1948 υπό την εποπτεία στελεχών του ΔΣΕ, με τη συνεργασία Αλβανών αξιωματούχων. Η διαδικασία περιλάμβανε πεζοπορία, μετακινήσεις με ζώα, φορτηγά και πλοία, υπό εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες. Ο αριθμός των παιδιών ανά ομάδα κυμαινόταν από λίγες δεκάδες έως και 1.200, ανάλογα με τις δυνατότητες μεταφοράς.
Στατιστικά στοιχεία και κατανομή
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτει ο Σταύρος Ντάγιος (2016), την άνοιξη του 1948 καταγράφηκαν 3.980 παιδιά ηλικίας 5–15 ετών που εγκαταστάθηκαν προσωρινά σε πέντε μεγάλες αλβανικές πόλεις:
- Σκόδρα: 1.332 (33,5%)
- Φίερι: 514 (12,9%)
- Ελμπασάν: 774 (19,4%)
- Αυλώνα: 660 (16,6%)
- Δυρράχιο: 700 (17,6%)
Συνολικά, μέχρι τον Απρίλιο του 1948, ο αριθμός των ανηλίκων στην Αλβανία υπολογίζεται ότι έφτασε τις 6.000, καθώς η Κορυτσά λειτούργησε ως ενδιάμεσος σταθμός πριν από τη μετακίνηση προς Γιουγκοσλαβία και άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Μέχρι το τέλος του ίδιου έτους, περίπου 4.681 παιδιά παραδόθηκαν ξανά σε ελληνικούς παράγοντες, ενώ 500–2.000 παρέμειναν για μεγαλύτερο διάστημα στην Αλβανία, με άγνωστους τελικούς προορισμούς.
Συνθήκες διαβίωσης
Οι υποδομές φιλοξενίας ήταν εντελώς ανεπαρκείς. Στη Σκόδρα, για παράδειγμα, τα παιδιά στοιβάζονταν σε εγκαταλελειμμένο στρατώνα δίπλα στη λίμνη. Σε δωμάτια 20 τ.μ. κοιμούνταν έως και 60 παιδιά, με μόλις δύο κουβέρτες ή σε λίγες ντιβανοκασέλες όπου στριμώχνονταν τρία και τέσσερα μαζί. Η έλλειψη κρεβατιών και η ανεπαρκής υγιεινή συνέβαλαν στην ταχεία εξάπλωση ασθενειών: 300–400 περιπτώσεις ψώρας, 200 χρόνιες βρογχίτιδες και 500 περιστατικά ιλαράς καταγράφηκαν σε σύντομο χρονικό διάστημα. Επιπλέον, αρκετά βρέφη και μικρά παιδιά έχασαν τη ζωή τους, όπως ο Λάζαρος Κοσκόπουλος, μόλις τεσσάρων μηνών, που κατέληξε από φυματίωση.
Ιδιαίτερη κατηγορία αποτέλεσαν τα ασυνόδευτα παιδιά: 109 στη Σκόδρα και 8 στην Αυλώνα. Πολλά από αυτά ήταν καταχωρημένα με ελλιπή στοιχεία, με αναφορές όπως «Μπέμπης» ή «Μπεμπέκα», καθώς δεν ήταν γνωστά τα ονόματα των γονέων ή ο τόπος καταγωγής τους. Η ανωνυμία και η απώλεια οικογενειακής ταυτότητας ενίσχυσε το δράμα τους.
Πολιτικές και κοινωνικές αντιδράσεις
Η ελληνική κυβέρνηση αντέδρασε άμεσα. Στις 5 Φεβρουαρίου 1948, ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός απηύθυνε έκκληση προς το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών για τον επαναπατρισμό των παιδιών. Στις 27 Φεβρουαρίου ακολούθησε επίσημη διαμαρτυρία της κυβέρνησης στην Βαλκανική Επιτροπή, ενώ τον Νοέμβριο του ίδιου έτους η Βουλή των Ελλήνων εξέδωσε ψήφισμα καταδίκης, το οποίο απευθυνόταν στη διεθνή κοινότητα. Η παρουσία ξένων παρατηρητών, όπως του αντιπροέδρου της Βουλής των Λόρδων, υπογράμμισε την παγκόσμια απήχηση του ζητήματος.
Από την άλλη πλευρά, το ΚΚΕ και οι υποστηρικτές του ΔΣΕ παρουσίαζαν τη μεταφορά των παιδιών ως πράξη ανθρωπισμού, ισχυριζόμενοι ότι στόχος ήταν η προστασία τους από τους βομβαρδισμούς και τις κακουχίες του πολέμου. Η αντιπαράθεση γύρω από το αν επρόκειτο για διάσωση ή για απαγωγή παραμένει ζήτημα ιστορικής ερμηνείας.
Συμπεράσματα
Η περίπτωση των ελληνοπαίδων στην Αλβανία αποτελεί ένα από τα πιο σκοτεινά κεφάλαια του ελληνικού Εμφυλίου. Τα στατιστικά στοιχεία αναδεικνύουν τη μαζικότητα της επιχείρησης, ενώ οι περιγραφές των συνθηκών φωτίζουν το μέγεθος της ανθρώπινης δοκιμασίας. Χιλιάδες παιδιά βρέθηκαν ξαφνικά μακριά από τις οικογένειές τους, εκτεθειμένα σε κακουχίες, αρρώστιες και πολιτική εκμετάλλευση.
Πέρα από τις πολιτικές αντιπαραθέσεις, η ουσία παραμένει ότι μια ολόκληρη γενιά παιδιών βίωσε την εμπειρία της προσφυγιάς σε τρυφερή ηλικία, φέροντας ανεξίτηλα τραύματα. Η μελέτη του φαινομένου δεν αφορά μόνο την ιστορία του Εμφυλίου, αλλά και τη διαχρονική προβληματική της προστασίας των ανηλίκων σε συνθήκες πολέμου και εμφύλιων συγκρούσεων.
Βιβλιογραφία
Σταύρος Γ. Ντάγιος, Έλληνες πρόσφυγες στην Αλβανία, Θεσσαλονίκη: Literatus Μεταφράσεις & Εκδόσεις, 2016.
Διαβάστε ακόμη
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου
Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών